Nationaal coördinator: ‘Aanpak discriminatie en racisme moet in portefeuille van burgemeester’

Het aanpakken van discriminatie en racisme bij gemeenten heeft op dit moment onvoldoende prioriteit. Zeker buiten de grote steden is vaak niemand bestuurlijk verantwoordelijk en is er in veel gevallen geen antidiscriminatie-plan. Daarom pleit Rabin S. Baldewsingh, de Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme, om in kleinere gemeenten de burgemeester verantwoordelijk te stellen voor de aanpak van discriminatie en racisme. Dat zegt hij in een interview met Zembla naar aanleiding van de uitzending ‘Oprotten uit Giethoorn’. 

Baldewsingh is jarenlang wethouder geweest in Den Haag en is 15 oktober vorig jaar begonnen als Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme. Hij heeft als taak om een nationaal programma op te stellen voor de preventie en bestrijding van racisme en discriminatie. Dat programma moet vergezichten bieden, maar ook concrete actiepunten voor de korte termijn. In juni presenteert Baldewsingh het programma aan het kabinet.

In de uitzending ‘Oprotten uit Giethoorn’ zijn Hatice Yilmaz en haar 15-jarige zoon slachtoffer van racisme in hun woonplaats Giethoorn. Yilmaz klopt aan bij verschillende instanties, maar die laten haar in de steek. Daarbij hoort ook de gemeente Steenwijkerland. Yilmaz stuurt twee keer een noodkreet aan de gemeente, maar ze hoort nooit iets terug. De gemeente wil in de Zembla-uitzending niet voor camera reageren, maar laat schriftelijk weten dat ze met de politie, buurt- en jeugdwerkers heeft afgesproken dat zij de melding van Yilmaz oppakken. Verder bemoeit de gemeente zich niet met de situatie van het gezin. Deskundigen zeggen tegen Zembla dat de gemeente Steenwijkerland ernstig tekort is geschoten in de behandeling van de discriminatiezaak. 

De coördinator gaat niet op individuele casussen in, maar zegt wel grote verschillen te zien tussen gemeenten als het gaat om de aanpak van discriminatie en racisme. “Bij de G4 (de vier grootste steden van Nederland) zit het heel nadrukkelijk in de portefeuille van een wethouder. In kleine gemeenten is dat veel minder het geval en ik vind gewoon dat de burgemeester daar dan verantwoordelijk voor gesteld moet worden. Zodat het in ieder geval op zijn of haar netvlies is.” In aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen volgende maand vraagt de Nationaal Coördinator hier extra aandacht voor.

Het is nu op de meeste plekken volgens Baldewsingh onvoldoende doordrongen in het gemeentelijk beleid. Terwijl het jaarlijkse aantal meldingen van discriminatie flink oploopt. Dat blijkt ook uit een rapport van landelijk expertisebureau Art.1, dat in juni 2021 verscheen. Het aantal meldingen van discriminatie bij onder meer antidiscriminatievoorzieningen (ADV’s) en de politie steeg in 2020 met ruim 6000 meldingen ten opzichte van 2019, zo staat in het rapport. Baldewsingh zegt enorm te zijn geschrokken van die cijfers. 

“Daar bovenop ligt er ook nog een VN-rapport waarin Nederland behoorlijk op de vingers wordt getikt, bijvoorbeeld als het gaat om de zwarte piet-discussie. Als je dat allemaal legt naast het onderzoek van Movisie (landelijk kennisinstituut voor een samenhangende aanpak van sociale vraagstukken, red.), waarin naar voren komt dat slechts een derde van alle gemeenten antidiscriminatiebeleid heeft. Dan schrik ik daarvan. Dat slechts een derde dat heeft.” 

Om verandering voor elkaar te krijgen is de Nationaal Coördinator van plan om niet alleen met de G4, maar ook met de VNG (Vereniging Nederlandse Gemeenten) in gesprek te gaan. “Ik verwacht als Nationaal Coördinator dat elke gemeente een antidiscriminatie-plan heeft en ik ga dat wel te berde brengen. Het is heel belangrijk dat iedere gemeente dit goed in de oren knoopt. Ik kan me voorstellen dat je niet in elke gemeente een ambtenaar kunt aanstellen voor discriminatiebestrijding, want dat is duur. Dus moet je kijken in hoeverre je in regionaal verband met elkaar hierover afspraken kunt maken, want heel veel gemeenten zijn regionaal verbonden aan elkaar, al dan niet door een antidiscriminatievoorziening.”

Die antidiscriminatievoorzieningen (ADV’s) moeten vervolgens meer middelen krijgen, vindt Baldewsingh. Ze zijn er volgens hem nu alleen om de meldingen aan te nemen en klachten te behandelen en te adviseren. De ADV’s zouden wat Baldewsingh betreft actief moeten kunnen optreden samen met gemeenten. Gemeenten zouden bijvoorbeeld boetes moeten kunnen uitdelen aan instellingen of bedrijven die zich schuldig maken aan discriminatie. “Wat je ziet is dat heel veel ADV’s eigenlijk een beetje verzwakt zijn geraakt omdat ze niet door kunnen pakken. Ik zou bijvoorbeeld willen dat ze ook preventieve activiteiten ontplooien die discriminatie en racisme kunnen voorkomen. Maar ze krijgen veel te weinig geld. Wij moeten die ADV’s de komende tijd versterken. Doen we dat niet, dan nemen we de aanpak van discriminatie en racisme niet serieus.”  

De gemeente zelf en de burgemeester moeten volgens Baldewsingh ook meer mogelijkheden krijgen om in te grijpen. “In mijn gesprek met de G4 zeiden de wethouders: ‘wij doen al een hoop, maar we kunnen niet doorpakken.’” Zo zetten sommige gemeenten wel eens een mystery guest in bij instelling of bedrijf waarvan ze signalen krijgen dat er discriminatie plaatsvindt. “Dat levert dan concrete resultaten op. Bijvoorbeeld de conclusie dat er in zo’n instelling gediscrimineerd wordt. Maar de gemeenten kunnen geen boete opleggen. Zij krijgen in zulke gevallen meestal ook geen steun van het Openbaar Ministerie, omdat het OM dan over de inzet van een mystery guest zegt: ‘Is het geen vorm van uitlokking geweest?’” 

De oplossing ligt volgens Baldewsingh in verruiming van de Wet gemeentelijke antidiscriminatievoorzieningen (WGA). “Als je als gemeente signalen hebt gekregen van discriminatie en je laat die signalen ook via onderzoek staven, dan moeten gemeenten wat mij betreft discretionaire bevoegdheden krijgen die wettelijk verankerd zijn. Bijvoorbeeld om boetes op te kunnen leggen. Maar ik zou een stap verder willen gaan. Dat burgemeesters het recht krijgen, al naargelang de ernst van de situatie, om eventueel gelegenheden te kunnen sluiten. Dat gebeurt nu bijvoorbeeld wel met drugsvondsten in cafés. Daarover zou ik graag met het kabinet willen praten.”

De komende maanden is Baldewsingh druk bezig om een nationaal programma op te stellen. Dat maakt hij naar eigen zeggen in samenspraak met de samenleving, de ministeries en de politiek. Om dat goed te organiseren voert hij tafelgesprekken met verschillende organisaties, partijen en burgers. “Ik denk dat ik nu na drie maanden wel een goed beeld heb van de richting die we op gaan. Wat belangrijk is om te zeggen, is dat ik het heel goed vind dat Nederland eindelijk zo ver is om in te zien dat er in Nederland sprake is van discriminatie en racisme. Jarenlang hebben we dit niet willen onderkennen. We hebben dit zelfs genegeerd. En toen kwam in 2020 die Black Lives Matter-demonstratie. Dat was ongekend. Tegelijkertijd speelde die toeslagenaffaire en dat heeft discriminatie echt een gezicht gegeven. Dat heeft gezorgd voor een kantelpunt en verklaart eigenlijk ook het bestaan van mijn functie.”

Baldewsingh ziet zichzelf als verbinder in de discussie over discriminatie en racisme. Ook wil hij als aanjager aan de slag met het nationaal programma. En als de plannen door een meerderheid in de Kamer worden gesteund, wil hij als een waakhond erop toezien dat de actiepunten uit het programma worden nageleefd: “Daar waar het goed gaat, zal ik dat benoemen. Maar als het niet goed gaat, zal ik niet schromen om te namen en te shamen. Dus ik zal er op toezien en waken dat het uitgevoerd wordt.”

Kijk de uitzending: 'Oprotten uit Giethoorn':