Nazorg aan brandweermensen met PTSS schiet tekort

De zorg en ondersteuning aan brandweermensen die trauma’s hebben opgelopen door hun werk schiet ernstig tekort. De brandweer heeft nauwelijks zicht op de omvang en ernst van posttraumatische stress-stoornis (PTSS) binnen de eigen gelederen. Dat blijkt uit onderzoek van Zembla. Brandweerlieden moeten zelf voor psychologische hulp zorgen en raken verwikkeld in lange juridische procedures. Ook worden medewerkers die uitvallen gekort op hun salaris omdat PTSS door de brandweer niet wordt erkend als beroepsziekte. Bij de politie en Defensie is dat wel het geval.

Tijs van Lieshout, directeur van de veiligheidsregio Amsterdam-Amstelland en voorzitter van de landelijke raad van brandweercommandanten, geeft tegenover Zembla toe dat getraumatiseerde brandweermensen al jarenlang onvoldoende hulp krijgen. “Dat is al 20 jaar zo. Dat is een wrange conclusie.”

Zembla deed de afgelopen maanden onderzoek naar hoe de brandweer omgaat met PTSS en sprak daarvoor met onder meer brandweermensen, advocaten en vakbonden. PTSS is een stoornis die kan optreden na het meemaken van heftige gebeurtenissen, waardoor mensen last kunnen krijgen van nachtmerries, herbelevingen en ernstige psychische problemen. Volgens de officiële cijfers is het aantal brandweermensen met een posttraumatische stress-stoornis in Nederland beperkt tot een handvol. Maar op basis van internationaal onderzoek loopt het werkelijke aantal in de vele honderden, mogelijk zelfs zo’n 1500.

Brandweermensen zeggen niet goed voorbereid te worden op de impact van de gebeurtenissen die ze meemaken, zoals bijvoorbeeld verdrinkingen, beknellingen en suïcides. Daar komt bij dat de brandweer sinds 2006 steeds meer reanimaties uitvoert, omdat zij een kortere aanrijtijd heeft dan de ambulance. Zembla ontdekt dat van alle hulpdiensten de brandweer inmiddels veruit de meeste reanimaties verricht.

Alleen in Amsterdam en Rotterdam deed de brandweer er vorig jaar al zo’n 2.000. “Als ik van mensen afscheid neem voor hun pensioen, dan hebben ze soms meer dan 1500 reanimaties meegemaakt”, zegt de Amsterdamse brandweercommandant Tijs van Lieshout. Bij 80 procent van de reanimaties overlijdt het slachtoffer, waaronder soms ook baby’s en kleine kinderen. “Wat ik aan dood heb gezien”, zegt een brandweerman in Zembla, “dat kan je brein niet aan.”

Volgens advocaat Vincent Dolderman, gespecialiseerd in PTSS bij de politie, Defensie en sinds kort ook de brandweer, hebben veiligheidsregio’s hun zorgplicht als werkgever geschonden door onvoldoende zorg en ondersteuning te bieden. Hij heeft namens 10 cliënten die tijdens hun werk bij de brandweer PTSS hebben opgelopen de veiligheidsregio aansprakelijk gesteld. Dolderman zegt wekelijks nieuwe meldingen te krijgen.

In 2015 beloofde de Nederlandse brandweertop onderzoek te doen naar de omvang van PTSS én de ondersteuning aan getraumatiseerde brandweerlieden te verbeteren. Maar nog steeds blijkt de brandweer amper zicht te hebben op het probleem. De laatste landelijke inventarisatie dateert uit 2018, en leverde zeventien PTSS-gevallen op. Daarna is nooit meer nieuw onderzoek gedaan. Ook op dit moment hebben verreweg de meeste veiligheidsregio’s geen zicht op het aantal getraumatiseerde brandweermensen in hun korps, blijkt uit een rondgang van Zembla.

Uitzondering is Amsterdam-Amstelland, dat in 2022 een tijdelijke ‘coulanceregeling’ opende voor PTSS’ers, waardoor zij niet worden gekort op hun salaris. Daar meldden zich tot dusver 43 mensen. “Ik denk dat als wij geen regeling hadden gehad, dan hadden wij het aantal hier ook niet geweten”, aldus Van Lieshout. De Amsterdamse commandant denkt dat het er nog meer zijn. “Omdat niet iedereen het wil melden, en sommige mensen ook niet weten wat het is.”

De enige andere regio’s die zeggen zicht te hebben op het aantal PTSS-diagnoses zijn Noordoost-Gelderland en Twente: beiden zeggen van drie gevallen te weten. Verder zegt Friesland de afgelopen twee jaar in totaal dertien mensen te hebben doorverwezen met mogelijke PTSS-klachten. Haaglanden telde zeven vermoedens van PTSS in de laatste vijf jaar.

Maar diverse internationale studies tonen aan dat het werkelijke aantal vele malen hoger ligt. “Als je kijkt naar de studies die gepubliceerd zijn, dan kom je bij de brandweer rond de 7%”, zegt Miriam Lommen, die aan de Rijksuniversiteit Groningen onderzoek doet naar mentale klachten bij brandweermensen. Afgezet tegen het Nederlandse brandweerkorps, dat uit ruim 22.000 brandweerlieden bestaat, kampen 1.500 van hen met PTSS-klachten. Lommen: “Dat vind ik heel veel. Dan moet je nagaan dat die mensen waarschijnlijk allemaal behandeling nodig hebben.”

Doordat de 25 veiligheidsregio’s autonoom zijn, ontbreekt landelijk beleid. Zo zijn er naast Amsterdam vier andere veiligheidsregio’s met een financiële regeling. In alle andere regio’s ontbreekt die. Slechts één regio - Rotterdam-Rijnmond - heeft een psycholoog in dienst. In 2016 kwam de brandweer nog met een belangrijk, landelijk initiatief: het Steunpunt Brandweer. Dit was bedoeld als een landelijk, laagdrempelig loket waar brandweermensen en hun familieleden voor hulp en advies terecht konden. De eerste twee jaar werd het steunpunt gesubsidieerd. Nadat de subsidie stopte, haakte de ene na de andere veiligheidsregio af. Een aantal regio’s zegt de ondersteuning van brandweermensen liever zelf te willen regelen. Van de 25 regio’s zijn er nu nog maar drie aangesloten.

De directeuren van twee grote veiligheidsregio’s, Amsterdam-Amstelland en Rotterdam-Rijnmond, geven in Zembla toe dat de nazorg jarenlang tekortschoot. Zij roepen de andere regio’s nu op tot landelijke erkenning van PTSS als beroepsziekte. Het is nog onduidelijk of die landelijke erkenning er gaat komen. Daarvoor is tenminste een meerderheid van de veiligheidsregio’s nodig. Maar buiten Amsterdam en Rotterdam gaf alleen de regio Zaanstreek-Waterland desgevraagd tegenover Zembla aan hier voorstander van te zijn.