Politiegeweld mogelijk minder hard gestraft door wetswijziging

Agenten en de Koninklijke marechaussee krijgen voortaan mogelijk een lagere straf bij politiegeweld en zijn voortaan niet meer automatisch verdacht van een strafbaar feit. Dit wetsvoorstel ligt nu bij de Eerste Kamer. Strafrechtadvocaat Renata Honig vindt het ‘idioot’. “Ik zie geen enkele reden om agenten op deze manier buiten schot te houden. Ik vind het echt niet kunnen, zeker nu.” Politiesocioloog Jaap Timmer (VU) verwacht dat er juist meer vervolgingen van agenten zullen zijn.

De afgelopen week spraken vele duizenden Nederlanders zich uit over de dood van George Floyd, die in de Verenigde Staten om het leven kwam door politiegeweld. Maar in Nederland kennen we dit ook, vertelt Jair Schalkwijk van organisatie Controle Alt Delete die politiegeweld monitort.

“Tomy Holten was in de Jumbo in Zwolle, op 14 maart, toen heel Nederland aan het hamsteren was vanwege de corona-uitbraak. Hij rende door de winkel en ontweek, volgens de medewerkers, dingen die er niet waren. Het personeel besloot om hem rustig naar buiten te begeleiden, ondanks dat ze de situatie niet gevaarlijk vonden. Maar Tomy rende weer terug de winkel in, dus besloot het personeel om de politie te bellen. 

Hij had niets gestolen en niets strafbaars gedaan. Tomy was ongewapend. Toch werd hij door een overmacht aan politiemensen en meerdere burgers langdurig met fysiek geweld in een buikligging vastgehouden, is op beelden te zien. Zestig minuten later is hij overleden”, vertelt Schalkwijk.

Tientallen voorbeelden
Tomy Holten is een van de tientallen mensen die overleden is onder verantwoordelijkheid van de politie. Controle Alt Delete houdt dit bij sinds 2016. “Sinds 2016 zijn 41 mensen overleden onder verantwoordelijkheid van de politie”, vertelt Schalkwijk. Daarbij wil hij de kanttekening plaatsen dat er geen onderscheid is gemaakt tussen onrechtmatig en rechtmatig handelen van de politie, het gaat puur om hoeveel mensen overlijden bij of vlak na hun aanhouding.  

Jair van Control Alt Delete vertelt dat agenten, op één zaak na, niet als verdachte zijn aangemerkt na een geweldsincident sinds 2016. “En het OM heeft van die 41 zaken geen één keer agenten voor de rechter gebracht.”

Dionne Abdoelhafiezkhan van Controle Alt Delete, zei eerder tegen mediaplatform Lilith: “Dat het [de wetswijziging, red.] zo snel is gegaan en dat de wet nu al in de Eerste Kamer ligt, daar zijn we erg verbaasd over en van geschrokken. We hebben direct contact opgezocht met onze samenwerkingspartner Amnesty, ook zij waren er niet van op de hoogte dat deze zo versneld is behandeld.”

Kwetsbare positie
Toenmalig minister Van der Steur (Veiligheid en Justitie) diende in 2016 een voorstel in om ‘invulling te geven aan de bijzondere positie van opsporingsambtenaren [politie en Koninklijke marechaussee, red.] die gebruik hebben gemaakt van hun geweldsbevoegdheid.’ Hij benoemt daarbij de ‘kwetsbare positie’ van de politieagent. Hij zegt daarover: “Wanneer vervolgens een (strafrechtelijk) onderzoek naar hem wordt ingesteld, is dat ingrijpend, biedt het veel onzekerheid en wordt dit door de betrokken opsporingsambtenaar als belastend ervaren omdat geweldgebruik inherent is aan zijn functie.”

Wanneer er bij het handelen van de politie een burger gewond raakt of overlijdt dan wordt dit niet meer aangemerkt als een eventueel ‘strafbaar feit', maar heeft hij de ‘ambtsinstructie’ geschonden. Daar staat een andere straf op; namelijk een gevangenisstraf van maximaal drie jaar. Wanneer een burger een strafbaar feit pleegt, staat daar een gevangenisstraf van maximaal 15 jaar voor doodslag op.

‘Symboolpolitiek’
Jaap Timmer, politiesocioloog aan de Vrije Universiteit Amsterdam, ziet de wetswijziging voornamelijk als ‘symboolpolitiek’. “Ze willen de agent hiermee zoveel mogelijk weghouden van het strafrecht. Dat begrijp ik ook. Maar ik begrijp niet wat de individuele agent opschiet met dit wetsvoorstel. Een agent die een verdachte ernstig verwondt of doodt werd al 20 jaar lang niet automatisch als verdachte aangemerkt.”

Volgens politiesocioloog Timmer is de strafdreiging van maximaal 15 jaar voor doodslag in het strafrecht een theoretische straf. “De afgelopen decennia zijn agenten zelden vervolgd voor doodslag, en hoogst zelden daarvoor veroordeeld. De hoogst uitgedeelde straf is twee jaar geweest.” 

‘Te weinig vervolgingen’ 
“Het komt al te weinig voor dat politie wordt vervolgd na onnodig geweld. Maar als er ook nog een wetgeving bijkomt die dat expliciet maakt. Ik vind het bijna niet meer rechtsstatelijk”, zegt strafrechtadvocaat Renata Honig. Honig ziet in haar werk vaak zaken voorbij komen waarin de politie schiet of excessief geweld gebruikt. “En dan zegt de politie achteraf: ‘We zagen een bobbel onder zijn jas, dus we dachten dat het een wapen was.’ En dan blijkt er geen wapen te zijn, maar is het bijvoorbeeld gewoon een mobieltje.”

Officieren van justitie in de fout
In de Zembla-uitzending ‘Officieren van justitie in de fout’ uit 2019 laten we zien dat het grote gevolgen heeft als het Openbaar Ministerie zélf fouten maakt. Mensen kunnen onschuldig vast komen te zitten. Ingewijden maken zich zorgen en zien een lacune in het toezicht.

In de uitzending komt een zaak van een cliënt van advocaat Honig naar voren waarbij het OM beweerde dat de politie geweld had gebruikt tegen een dronken man, omdat hij niet meewerkte aan zijn arrestatie en zich verzette. Uit de camerabeelden blijkt juist het tegenovergestelde; de man was weerloos. “Deze arrestatie is duidelijk onnodig en met excessief geweld”, zegt Honig. De verdachte wordt vervolgd, omdat hij de agenten had uitgescholden na zijn hardhandige arrestatie. Er zijn geen enkele gevolgen geweest voor de politie en officier van justitie. “Dit hele gebeuren is eigenlijk afgedekt door iedereen die er wat over te zeggen had”, aldus Honig in de Zembla-uitzending.

Monopolie 
De politie heeft een zogeheten monopolie op geweld. “Alleen de politie mag, zonder dat ze daarvoor gestraft worden, geweld inzetten. Daarom zijn ze voorzichtig met het straffen van agenten en dat is terecht. En het is ook af en toe nodig om ons te beschermen, dat weet ik zeker. Maar er is wel degelijk ook onnodig en opzettelijk geweld. Het moet niet zo zijn dat ze straks nauwelijks nog gestraft kunnen worden en die kant gaat het wel op met deze wet”, aldus Honig.

Volgens Jair Schalkwijk van Controle Alt Delete zijn er geen cijfers over hoeveel politieagenten vervolgd worden. "Het OM weet het niet. Dat is heel apart, want volgens de politie is de hele wetswijziging bedoeld om agenten die verdacht worden van geweldsmisbruik, een betere positie te geven in het strafrecht. Klopt de onderbouwing van de nieuwe wet dan wel?”

Het gevolg van deze wet is, volgens Honig, “dat er altijd wel een slappe reden genoemd kan worden om niet over te gaan op berechting. Het grote gevaar is, daarom, dat er niet snel onderzoek meer wordt gedaan. Onderzoeken zijn duur, nemen veel capaciteit in. En dan word je als politie vogelvrij.”

‘Drempel juist lager’
“Advocaten van nabestaanden en slachtoffers van politiegeweld zien een achteruitgang. Dat begrijp ik. Ik denk dat er niet veel verandert, behalve dat de drempel juist lager wordt om een agent te vervolgen voor een politiedelict”, zegt politiesocioloog Jaap Timmer over het nieuwe wetsvoorstel. Hij legt uit waarom er volgens hem méér vervolgingen zullen zijn: “Bij doodslag moet de opzet, de intentie tot het doden worden aangetoond. Het politiedelict is een ‘schulddelict’. Als jij het schot hebt gelost, is het gevolg jouw schuld als je je niet aan de geweldinstructie hebt gehouden. En dan kun je dus worden vervolgd.''

Aan de andere kant zullen agenten die hebben geschoten of fysiek geweld hebben gebruikt, zoals bij de dood van Mitch Henriquez, niet of niet gauw als verdachte worden aangemerkt, volgens de nieuwe regels, vertelt Timmer. “Ik begrijp dus niet wat de winst gaat zijn van deze wetswijziging.” 

“Wat echt zou helpen is een goed en onafhankelijk politietuchtrecht dat de agent waar nodig corrigeert, de slachtoffers compenseert en waar de politie van leert.’’

Door: Roos Wiegerinck