Rechter: Staat beschermt burgers onvoldoende tegen stank

De Staat schiet tekort in het beschermen van burgers tegen zeer ernstige geurhinder van omliggende intensieve veehouderijen en handelt daarmee onrechtmatig. Dat heeft de rechter donderdag bepaald in een civiele rechtszaak die werd aangespannen door zestien omwonenden die zijn verenigd in het ‘Brabants Burgerplatform’.  

De omwonenden vinden dat hun recht op ongestoord woongenot al jarenlang wordt geschonden, omdat de Staat te veel geurhinder toestaat. De overheid handelt volgens hen in strijd met artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, dat zegt dat de overheid het woongenot van burgers moet respecteren en beschermen.

Acht van de zestien eisers kregen hierin gelijk van de rechter: “De rechtbank stelt vast dat het wettelijk systeem kennelijk niet de nodige bescherming biedt, althans heeft geboden.” De Staat is veroordeeld om de schade die eisers hebben geleden, te vergoeden. De hoogte van de schade moet nog worden bepaald in een aparte schadestaatprocedure, tenzij partijen er onderling uitkomen.

Advocaat Nout Verbeek staat de burgers bij en is tevreden met de uitspraak, al benadrukt hij dat de rechter een hele ‘voorzichtige’ grens hanteert van geuroverlast die toelaatbaar is. Zo hebben alleen de eisers die te maken hadden met een ‘zeer ernstige’ overschrijding (vanaf 19,4 odeur units per kubieke meter lucht) gelijk gekregen, de andere acht eisers zaten onder die grens. “Dat betekent niet dat die mensen geen last hebben van stank”, zegt Verbeek. Hij denkt dat deze uitspraak wel eens een domino-effect zou kunnen hebben en dat in de nabije toekomst de overheid gedwongen zal worden om ook de problemen op te lossen van de mensen die ernstige stankoverlast ervaren maar net onder die grens zitten.

Juristen verwachten dat meer burgers naar de rechter zullen stappen om hun gelijk te halen. Milieujurist Valentijn Wösten: “Je kunt de Staat aansprakelijk stellen, maar je kunt ook gemeenten aanpakken, want die hebben de vergunningen verleend.” Naar schatting zijn er zo’n 400.000 mensen die op het platteland wonen en in meer en mindere mate last hebben van stankoverlast van de intensieve veehouderij.

Lees hier de uitspraak.

Zembla maakte eerder dit jaar een uitzending (Stank en Strijd - deel 1) over de wet die onvoldoende bescherming biedt tegen geuroverlast: de Wet geurhinder en veehouderij. Doel van die wet, die in 2007 van kracht werd, was om veehouders de ruimte te bieden om te kunnen groeien en tegelijkertijd stankoverlast aan banden te leggen. Maar uit ons onderzoek bleek de wet in de praktijk omwonenden nauwelijks te beschermen. “Deze wet is bedoeld om de belangen van veehouders te beschermen”, zegt Wösten. Volgens geurexpert Hugo van Belois leidt de wet juist tot méér stankoverlast. 

Zo maakt de wet het veehouders mogelijk om in overbelaste situaties toch uit te breiden en legaal meer stank te verspreiden dan de vastgestelde geurnormen. Wösten: “Heel simpel komt het erop neer dat als je al veel stank veroorzaakt, je mag blijven doorgaan met het veroorzaken van die stankoverlast.”

In een tweede uitzending over stankoverlast (Stank en Strijd - deel 2) bleek een belangrijke stank reducerende maatregel: de zogenoemde combi-luchtwasser, ook nog eens slecht te werken.  Dit systeem zou volgens de fabrikant 70 tot 85 procent van de stank filteren. Daardoor kunnen boeren ineens 3 tot 4 keer zoveel varkens houden. Het gebruik wordt met miljoenen door de overheid gesubsidieerd. Maar in onze uitzending blijkt dat de combi-luchtwasser de stank niet met 70 tot 85 procent vermindert, maar slechts met 35 tot 45 procent. Concreet betekent dit dat de geuruitstoot, of de stank, in de praktijk drie keer hoger is of. Pas in juli 2018 past de overheid het geurrendement van de filters aan. 

Maar de overheid zegt niet te kunnen ingrijpen in bestaande vergunningen. Dat betekent dat de omwonenden van varkensstallen met combi-luchtwassers die al zijn gebouwd, in de stank blijven zitten. Alleen al in Brabant zijn bij 1.742 stallen vergunningen verleend voor een combi-luchtwasser die te veel stank uitstoot. 

Langdurige blootstelling aan stankoverlast is niet alleen hinderlijk, het is ook slecht voor de gezondheid, zegt Renske Nijdam, adviseur Milieu & Gezondheid van GGD Brabant Zuidoost. “Als je niet weet hoelang de stank duurt, dan wordt het heel lastig om daarmee om te gaan. Je hebt er zelf geen grip op. Je krijgt hoofdpijn, je wordt benauwd, je wordt duizelig en het kan leiden tot slapeloosheid.”

Dat blijkt ook uit de gesprekken die Zembla voert met inwoners van Deurne, een dorp in de Brabantse Peel waar de veedichtheid ongekend hoog is. “Stel, je gaat naar de wc als je net goed getafeld hebt. Dat je denkt tjonge jonge, heb ik dat voor elkaar gekregen? Dan moet je je voorstellen dat je dat permanent ruikt.” Zo beschrijft Cor van Maris uit Deurne de stankoverlast die hij dagelijks ervaart. Zijn vrouw Ans vult hem aan: “Het is een hele penetrante, akelige geur, die je niet zomaar uit je neus krijgt.”

Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat Vivianne Heijnen zei in de recente uitzendingen van Zembla de wet opnieuw onder de loep te nemen. “Op het moment dat die aangepast moet worden dan gaan we hem ook aanpassen.”Hoe kijkt de minister nu naar de uitspraak van de rechter? “We zijn de uitspraak zorgvuldig aan het bestuderen. Als overheden moeten we onze gezondheid en ons milieu beschermen. Schone lucht is daar een cruciaal onderdeel van. Feit is dat we in Nederland op een klein oppervlak samenleven en veel belangen om een plek vragen,” aldus Heijnen. Ook benoemt de minister dat er nog meer speelt op het gebied van landbouw. “We moeten niet alleen naar geur kijken.”  

Volgens advocaat Verbeek is de uitspraak van de rechter een bom onder de wet. “Deze wet verdient het om met een ontzettende knal opgeblazen te worden.” Ook milieujurist Valentijn Wösten vindt het een doorbraak: “Ik blijf die wet een schande van de eerste orde noemen. Dit dwingt tot een herziening van de wet.”