RIVM: Onduidelijk of kankerverwekkende stof in natuurplassen vrijkomt na stort granuliet

Het is onduidelijk of de kankerverwekkende stof acrylamide in natuurplassen vrijkomt als in die plassen granuliet, een afvalproduct van de bouwsector, wordt gestort. Dat blijkt uit een studie van het RIVM en kennisinstituut Deltares die in handen is van Zembla.

Het ministerie van IenW en Rijkswaterstaat beweerden de afgelopen jaren meerdere keren dat het granuliet dat in natuurplas Over de Maas in de gemeente West Maas en Waal is gestort ‘veilig’ is voor mens en milieu. Wethouder Ans Mol van die gemeente: “Uit dit rapport blijkt dat ze helemaal niet konden weten of er wel of geen risico’s waren. Ze hadden dus op basis van het voorzorgsprincipe nooit granuliet in onze natuurplas mogen toepassen. Nu zitten er duizenden tonnen van dat materiaal in ons water.”

De gemeente maakt zich sinds de Zembla-uitzendingen (2020) over de granulietstort in Over de Maas grote zorgen en probeerde, tevergeefs, het ministerie en Rijkswaterstaat te bewegen om de stort stil te leggen. De nieuwe studie maakt dat wethouder Mol de kwestie opnieuw “zo snel mogelijk wil neerleggen bij het ministerie. Ik wil weten wat ze nu gaan doen. Ik wil niet dat het óns risico is.”

Granuliet, een restproduct van het Amsterdamse bouwstoffenbedrijf Graniet Import Benelux (GIB) bevat het bindmiddel polyacrylamide. Die stof is op zichzelf niet giftig, maar als het afbreekt kan de gevaarlijke stof acrylamide vrijkomen. Een stof die volgens het RIVM “bij lage concentraties toxisch is” en op de lijst van zeer zorgwekkende stoffen (ZZS) staat, onder andere omdat acrylamide kankerverwekkend is. “Door het gebruik van polyacrylamide is de kans op de introductie en/of vorming van een zeer zorgwekkende stof in het milieu aanwezig”, schrijven de onderzoekers.

Wat de risico’s zijn als de gevaarlijke stof in een natuurplas vrijkomt, is nooit goed onderzocht. Daarvoor waarschuwden deskundigen drie jaar geleden al in Zembla. Het RIVM en Deltares hebben een literatuuronderzoek gedaan en concluderen nu ook dat er ‘nog onvoldoende bekend’ is over het vrijkomen van de gevaarlijke stof in diepe plassen. “Hierdoor is niet duidelijk of er risico’s zijn voor planten en dieren die in de plassen leven. Of voor de mens als zij vis eten uit deze plassen.”

In een brief aan het ministerie, in handen van Zembla, adviseert het RIVM om in het vervolg ‘voorzorgsmaatregelen’ te nemen en “om de blootstelling aan deze stof(fen) zo laag mogelijk te houden door gebruik van deze stoffen te verminderen en de ontwikkeling en het gebruik van alternatieven te stimuleren.”

Zembla onthulde drie jaar geleden in de uitzendingen ‘De afvaldump door Rijkswaterstaat’ hoe granuliet in grote hoeveelheden, 750 duizend ton in totaal, in de Gelderse natuurplas Over de Maas is gestort, terwijl handhavers van Rijkswaterstaat daar eigenlijk bezwaar tegen hadden. Die maakten zich onder meer zorgen over het effect van het aan granuliet toegevoegde bindmiddel polyacrylamide.

De stort ging uiteindelijk toch door. Granulietproducent GIB voerde daarvoor een intensieve lobby en maakte daarbij gebruik van de diensten van oud-minister Halbe Zijlstra, op dat moment directielid van wegenbouwer VolkerWessels. Een van de aandeelhouders van GIB.

Na de uitzending was er een hoorzitting in de Tweede Kamer over de granulietstort. Milieuchemicus Jos Vink van Deltares stelde tijdens die hoorzitting al dat niet is uit te sluiten dat acrylamide vrijkomt en dat er dan 75 duizend kilo ‘kankerverwekkende stof’ in het water terecht kan komen.

Maar het ministerie, Rijkswaterstaat en de industrie bleven bij het standpunt dat er geen gevaar is. De staatssecretarissen Stientje van Veldhoven, Steven van Weyenberg en Vivianne Heijnen concludeerden de afgelopen jaren alle drie dat het granuliet dat is gestort in natuurplas Over de Maas ‘geen negatieve effecten heeft voor mens en milieu’. Ze deden die uitspraak onder meer op basis van onderzoek door het adviesbureau Arcadis. Ondanks dat er door verschillende deskundigen vraagtekens bij dat onderzoek werden gesteld.

Milieuchemicus Joop Harmsen was een van de deskundigen die drie jaar geleden in Zembla waarschuwde voor de mogelijke gevaren van het bindmiddel in granuliet. Harmsen heeft de studie van Deltares en het RIVM bekeken: “De conclusie is: We weten onvoldoende van het gedrag van polyacrylamide in een diepe plas. Dit hebben we drie jaar geleden ook al gezegd. Dus moet je het uit voorzorg niet storten.”

Het ministerie heeft de gemeente West Maas en Waal en de Tweede Kamer meermaals beloofd om de gemeente goed op de hoogte te houden van wat er in dit gevoelige dossier gebeurt. Maar de gemeente blijkt ook over de uitkomsten van dit nieuwe rapport niet te zijn geïnformeerd. “Het verbaast me zeer, en dan druk ik me diplomatiek uit, dat wij nu weer via Zembla op dit onderzoek gewezen moeten worden. Het ministerie had ons beloofd van iedere stap in dit dossier op de hoogte te houden. Opnieuw is dat niet gebeurd.”

Het RIVM wil op dit moment geen nadere toelichting geven op het rapport. Na vragen van Zembla laat een woordvoerder weten dat het ministerie van IenW eerst een maand de tijd krijgt om het rapport te bestuderen voordat het RIVM vragen over het rapport beantwoordt.

Ook het ministerie van IenW reageert niet inhoudelijk op vragen van Zembla. Het ministerie geeft aan het rapport pas “heel recent” te hebben ontvangen en meer tijd nodig te hebben om het goed te bestuderen voordat het rapport met de Kamer kan worden gedeeld: “Ons doel is dat zo snel mogelijk te doen”, aldus een woordvoerder.

Zembla-journalist Roelof Bosma vertelt in het NOS Radio 1 Journaal over het nieuwe rapport: