Waarom Shell Amerikaanse sancties riskeert voor aanleg van gaspijplijn

De Verenigde Staten komen met sancties voor bedrijven en investeerders die zijn betrokken bij de aanleg van de gaspijplijn Nord Stream 2 tussen Rusland en Duitsland. Persbureau Bloomberg meldt dat het Amerikaanse Congres het daarover eens is geworden. Dat zou betekenen dat Shell ook sancties riskeert, omdat ook Shell bij de aanleg van Nord Stream 2 is betrokken. Washington is tegen de pijpleiding, omdat Moskou daarmee meer invloed in West-Europa zou krijgen.

Naast Shell zijn onder meer de Duitse ondernemingen Uniper en BASF, de Franse firma Engie betrokken bij de aanleg.

Trump tekende wetgeving voor sancties
President Donald Trump tekende vorig jaar wetgeving waarmee de VS strenge economische sancties kan opleggen aan ondernemingen die zijn betrokken bij de aanleg. Nord Stream 2 loopt vanuit Rusland naar Duitsland via de Oostzee. Volgens Rusland zijn de Amerikaanse sancties oneerlijk en druisen ze in tegen internationale wetgeving. Ook Duitsland is niet blij met de Amerikaanse inmenging, al is het niet de bedoeling van de Amerikanen om de Duitsers te raken met de sancties.

Gas speelt al jaren een grote rol in de verhoudingen tussen Nederland en Rusland. De landen zijn zakenpartners als het om gas gaat. De gashandel met Rusland gaat al decennia terug. Om aardgas voor Nederland in de toekomst veilig te stellen, tekenden het Nederlandse staatsbedrijf Gasunie en het Russische gasbedrijf Gazprom op 16 mei 1996 een principe-overeenkomst. Die behelsde dat Nederland twintig jaar lang ongeveer vier miljard kubieke meter aardgas uit Rusland zou importeren.

Nederland importeert steeds meer gas
Door de afnemende gaswinning in eigen land, steeg de invoer van gas uit Rusland de laatste jaren. Het verdubbelde tussen 2010 en 2015 naar 7,6 miljard m3. Dat bleek in 2016 al uit gegevens van het CBS (Centraal Bureau voor de statistiek). In 2016 steeg datzelfde aantal volgens Statline naar 14 miljard m3.

Russisch gas van Gazprom is logisch, want volgens het kabinet is het economisch aantrekkelijker dan Noors gas.

In een brief aan de Kamer uit 2016 staat: “Het is zo dat Russische producenten structureel goedkoper kunnen produceren dan de meeste andere landen en er is veel infrastructuur aanwezig om het gas naar Europa te brengen.”

Gazprom aangestuurd door Kremlin
Maar wanneer je als land zaken doet met Gazprom, praat je ook met het Kremlin. Zo bezit de Russische staat de helft van de aandelen van Gazprom. De verwevenheid van Poetin en Gazprom is al meermaals door internationale media aangetoond.

Shell en Gazprom maakten in september 2015 samen bekend te werken bij de bouw van pijpleidingen die gas via de Baltische Zee naar Duitsland moeten vervoeren: Nord Stream 2. Shell doet voor tien procent mee. Ook vier andere Europese energiebedrijven hebben zich aangesloten.

Gas als politiek drukmiddel
Een minder fijn idee is dat Rusland Gazprom aantoonbaar misbruikt als politiek drukmiddel. Dat doet Rusland door de gaskraan voor landen bij conflicten dicht te draaien. Maar dat is lang niet het enige: twee jaar geleden toonde the Telegraph nog aan hoe de Russische overheid Gazprom gebruikte voor haar agressieve buitenlandpolitiek. Uit gelekte EU-documenten blijkt volgens the Telegraph dat het Kremlin Gazprom ‘gebruikte om kwetsbare Oost-Europese staten onder druk te zetten en ‘de Europese energiemarkt probeerde naar zijn hand te zetten’. Zo moest Polen exorbitante bedragen betalen voor het importeren van gas uit Siberië, terwijl Duitsland slechts een ‘vriendenprijs’ hoefde te betalen.

Een gevoelige kwestie dus. Oekraïne dat niet is aangesloten op de nieuwe lijn, is bang dat Rusland de tweede lijn gaat gebruiken om het land nog makkelijker af te sluiten van gas. Ook Polen is ongerust en heeft al contact met Noorwegen om gas uit dat land af te kunnen nemen als Rusland de kraan voor hen dichtdraait.

Invloed van Shell
“De enige landen in de EU die heel erg positief waren over de Nord Stream 2 zijn Duitsland, Oostenrijk en Nederland”, zei de Zweedse topdiplomaat Anders Aslund eerder tegen Zembla. Aslund is een belangrijke analist van Russische zaken. Hij was in het verleden economisch adviseur van onder meer Rusland en Oekraïne. Hij schreef meerdere boeken over Rusland en de Russische economie en publiceerde over Gazprom. De expert zegt te weten waarom Nederland Rusland bij de bouw van Nord Stream 2 steunde: “Shell heeft overduidelijk de Nederlandse positie ten opzichte van Nord Stream 2 beïnvloed.”

Kabinet erkende risico’s van zakendoen met Rusland
Rond de bekendmaking van deze nieuwe deals waren er niet alleen Nederlandse Kamerleden, maar ook deskundigen die hun zorgen uitten over de toenemende gashandel met Gazprom en Rusland. Vanwege de agressieve buitenlandpolitiek. Ze zeiden onder meer in Volkskrant: “De minister moet zich afvragen of een groeiende afhankelijkheid van Rusland een slim idee is” en in NRC: "Nederland wordt zo te afhankelijk van Russisch gas.''

”Hoewel deze zorgen in Europees verband volgens Aslund terecht zijn, heeft Nederland één groot voordeel ten opzichte van andere landen. Rusland wil Nederland graag te vriend houden. Naast gas is olie de grote economische motor van Rusland en in die zin is Nederland onmisbaar. “Rotterdam is de belangrijkste haven voor olie in Europa. Er is geen alternatief voor Rusland. Dat maakt de onderhandelingspositie voor Nederland sterker dan die van de Russen.”