Waarom Zembla de podcast ‘Op zoek naar Marlotte’ heeft gemaakt

Marlotte heeft nooit bestaan. Wat haar zou zijn overkomen, is verzonnen. In de eerste minuten van de Zembla Podcast ‘Op zoek naar Marlotte’ hoor je dat meteen. Waarom vertellen we dit verhaal dan toch?  

Zembla maakt al dertig jaar onderzoeksjournalistieke verhalen. We bijten ons vast in complexe dossiers, leggen misstanden bloot op basis van feiten en vertellen verhalen die ertoe doen.  

Het verhaal van Marlotte begint zoals zoveel onderzoeken van Zembla: we krijgen een tip. Het is een noodkreet van psychologiestudent Annika. Zij heeft jarenlang contact gehad met een meisje dat zwaar verminkt in het brandwondencentrum in Beverwijk zou hebben gelegen. Het meisje is daar uiteindelijk, zonder ouders, andere familie of vrienden, in eenzaamheid overleden. Alleen Annika was erbij, zij luisterde mee via de telefoon.  

Uit de documenten die we via haar in ons bezit krijgen, blijkt dat de instanties enorm hebben geworsteld met deze complexe casus. Zelfs op het ministerie van Volksgezondheid is de zaak besproken. We hebben aanwijzingen dat hulpverleningsinstanties en het ziekenhuis hebben gefaald in de zorg voor het meisje. Dat maakte het verhaal journalistiek relevant en gaf aanleiding om verder onderzoek te doen. 

Er is op dat moment heel veel materiaal dat het verhaal over Marlotte ondersteunt: duizenden pagina’s aan whatsapp-gesprekken, dagboeken, tekeningen, screenshots uit een medisch dossier, een röntgenfilmpje, dagschema’s over Marlotte’s medische behandelingen, foto’s, een rouwkaart en een telefoon die van haar is geweest. Met deze informatie vervolgen we ons onderzoek, door het materiaal te verifiëren, stap voor stap. De direct betrokken instellingen benaderen we nog niet. De ervaring is dat die vanwege de privacy niets zeggen over individuele casussen.  

Maar gaandeweg lopen we vast. Marlotte blijkt in geen enkel register te staan. We vinden geen school, geen voormalig woonadres, we vinden op geen enkele manier het bewijs dat Marlotte heeft bestaan. De personen die haar gekend zouden moeten hebben, blijken allemaal onderdeel van een geraffineerde leugen. Het definitieve bewijs daarvan komt als het Rode Kruis Ziekenhuis in Beverwijk bevestigt dat Marlotte nooit bij hen in het ziekenhuis heeft gelegen. Het hele verhaal is verzonnen. 

Dat maakt dit onderzoek anders dan andere onderzoeken. Er is hier weliswaar sprake van misleiding – richting Annika, onze bron, die dacht Marlotte te kennen. En ook wij zijn misleid. Maar is hier ook sprake van een misstand? Is dit een verhaal dat Zembla moet vertellen?  

Wij vinden van wel. Ten eerste omdat transparantie over ons werk belangrijk is: niet elk onderzoek levert het verhaal op dat we in eerste instantie vermoeden. Daarnaast leven we in een tijd van deepfakes en nepnieuws waarin het steeds lastiger wordt om feit en fictie te scheiden. Misleiding speelt overal.  

Dit verhaal laat zien hoe essentieel zorgvuldig verifiëren is. Dat hebben we stap voor stap gedaan totdat we niet anders konden dan concluderen dat het hele verhaal was verzonnen. Maar het laat ook zien hoe je kan worden meegezogen in een tot in de puntjes geconstrueerd verhaal. Dat kan iedereen overkomen – een slachtoffer zoals Annika – maar ook een onderzoeksredactie.  

We belichten een fenomeen dat vaker voorkomt. Annika is waarschijnlijk niet het eerste slachtoffer van deze vorm van misleiding. Tegenwoordig kan iemand een afhankelijkheidsrelatie opbouwen zonder het slachtoffer ooit fysiek te ontmoeten. En de grootheid van de leugen over Marlotte en de geraffineerdheid waarmee die is opgezet, maakt zelfs dat de politie onderzoekt of er in deze zaak sprake is van een strafbare vorm van psychische mishandeling.    

Met deze podcast maken we onszelf kwetsbaar: we laten zien hoe we het verhaal hebben onderzocht en ook hoe we zijn misleid. Annika maakt zichzelf kwetsbaar door te vertellen hoe zij erin is meegezogen. En door te vertellen dat ze zelf ook een fout heeft gemaakt: zij heeft Marlotte leren kennen tijdens een dienst als vrijwilliger bij de Kindertelefoon. Via de chat heeft ze gegevens met haar uitgewisseld en dat is iets dat tegen de gedragsregels van de Kindertelefoon ingaat.  

Het Brandwondencentrum in Beverwijk, het ziekenhuis waar Marlotte jaren zou hebben gelegen, reageert in aflevering 4 van de podcast: “Je krijgt het gevoel dat je je moet verdedigen tegen iets dat nooit is gebeurd en ook nooit zal gebeuren in ons ziekenhuis,” zegt bestuursvoorzitter Nadine Vieleers. “Ik wil gewoon op geen enkele manier dat mensen denken dat dit zo zou kunnen zijn in ons ziekenhuis. Want het schaadt ook het vertrouwen in de zorg en het vertrouwen is ontzettend belangrijk, want mensen komen hier op een kwetsbaar moment met het belangrijkste wat ze hebben: hun gezondheid.” 

We hebben lang getwijfeld over hoe we met de dader in dit verhaal moeten omgaan. Dit is niet een instantie die verwijtbaar heeft gehandeld, maar een jonge vrouw. Toch is het een verhaal dat ons allemaal aangaat: vanwege de ernst en duur van de misleiding, het raffinement en de mogelijkheid dat iedereen hier slachtoffer van kan worden. Er gaat dan ook een zekere waarschuwingsfunctie vanuit. Vanwege de daad, maar niet zozeer vanwege de pleger.  

Wij onthullen daarom ook niet haar werkelijke identiteit. Ook andere herleidbare aanwijzingen hebben we uit het verhaal gehaald. Het enige dat herleidbaar is, is haar stem. Die laten we horen omdat het belangrijk is voor de zeggingskracht van ons verhaal en voor de waarachtigheid daarvan. Met name omdat het juist daarover gaat. Wat is echt en wat is niet echt? Wat geloof je en wat geloof je niet? Dit verhaal staat bol van de onwaarheden en zit vol met verzonnen personages. Daarom is het belangrijk dat we laten horen wat wél echt is. En dat is de stem van de dader. Iemand van vlees en bloed, die je buurvrouw had kunnen zijn.  

Ze heeft het verhaal en delen van haar rol daarin aan ons bevestigd. We hebben haar ruim de gelegenheid gegeven om op onze bevindingen te reageren en ze is door ons geïnformeerd over wat we in de podcast vertellen en hoe ze erin te horen zal zijn.  

De stemmen van verzonnen personages in het verhaal, zoals Marlotte en Mare, zijn ingesproken door collega’s bij BNNVARA. Ook de berichten die Annika heeft ontvangen via een whatsappnummer waarvan zij dacht dat het het ziekenhuis was, zijn ingesproken door verschillende collega’s. De berichten die zij voorlezen zijn de originele berichten die Annika heeft gekregen. Dat geldt ook voor de berichten die Zembla-journalist Lizzy Diercks heeft ontvangen van Mare. 

De e-mails van het ministerie van Volksgezondheid, die in aflevering 3 te horen zijn, zijn de originele berichten, afkomstig van een bestaande ambtenaar. De tekst wordt voorgelezen door een collega van BNNVARA. De telefoongesprekken en de redactievergaderingen die je hoort, zijn echt en zijn opgenomen tijdens ons researchproces. 

Roelof Bosma
Eindredacteur Zembla