Zorgen deskundigen over gevolgen hoog-intensieve traumatherapie bij Psytrec

Deskundigen op het gebied van traumaverwerking hebben grote zorgen over de schade die kan optreden bij een deel van de patiënten die via snelle hoog-intensieve traumatherapie willen genezen van posttraumatische stressstoornis (PTSS). De zorgen gaan vooral over de behandelmethode van GGZ-instelling Psytrec in Zeist. Gerenommeerde psychiaters en traumatherapeuten stellen tegenover Zembla dat een deel van de patiënten door deze behandelmethode gehertraumatiseerd raakt. Tijdens de sessies worden ze blootgesteld aan situaties waarin de gebeurtenissen die het trauma hebben veroorzaakt, worden nagebootst. Daarbij worden onder meer seksuele attributen als dildo’s en nepsperma, maar ook nepwapens, gebruikt. “Daar is geen enkele rechtvaardiging voor, zeker niet wetenschappelijk,” aldus hoogleraar psychiatrie Jim van Os van het UMC Utrecht. 

Naast het gebruik van seksuele voorwerpen en nepwapens worden patiënten tijdens zogenaamde exposure-sessies soms opgesloten in kasten en worden er harde hijggeluiden afgespeeld. Dit vertellen meerdere voormalige patiënten aan Zembla. De therapeuten gebruiken tijdens deze sessies voorwerpen, geluiden en geuren om de angst te doorbreken die patiënten ervaren als zij aan hun trauma worden herinnerd. Ex-patiënten vertellen dat zij tijdens exposuresessies dezelfde houding moesten innemen als waarin zij zijn verkracht.  

Hoogleraar Eric Vermetten van het LUMC, gespecialiseerd in de behandeling van psychotrauma’s, noemt deze manier van exposure-therapie gevaarlijk. Vooral als er tijdens sessies wordt doorgegaan terwijl patiënten aangeven te willen stoppen: “Dan ga je over iemands grenzen. Dan gebeurt er hetzelfde als wat tijdens het trauma gebeurde.” 

In een reactie benadrukt Psytrec dat exposure deel uitmaakt van een wetenschappelijk onderbouwde traumabehandeling die in internationale richtlijnen wordt aanbevolen. 

Ook andere GGZ-instellingen bieden deze hoog-intensieve traumatherapie aan, waar exposuresessies onderdeel van zijn. Maar deskundigen en ex-patiënten stellen dat de aanpak van Psytrec grensoverschrijdend is. Patiënten werden niet voorbereid op de inzet van seksuele attributen en moesten doorgaan met de exposure als ze aangaven daarmee te willen stoppen. “Er wordt geen of niet altijd rekening gehouden met de belastbaarheid van mensen en dan wordt het ze letterlijk door de strot geduwd”, aldus Eric Vermetten.  

Hoogleraar Jim van Os is eveneens kritisch: “Pornografisch materiaal aanbieden als onderdeel van de behandeling is echt grensoverschrijdend op een manier dat je denkt: daar heb je niet de Inspectie voor nodig om daar een oordeel over te vellen.” 

Volgens Psytrec wordt de wens van de patiënt gerespecteerd als die aangeeft met een behandelsessie te willen stoppen. Directeur Sjef Berendsen: “Mocht er in individuele gevallen sprake zijn geweest van een andere ervaring, dan is dat zeer waardevolle feedback.” 

Zembla sprak de afgelopen maanden met meer dan twintig ex-patiënten, die vrijwel allemaal stellen dat hun klachten na de behandeling verergerden. Ook sprak Zembla met twaalf therapeuten die ex-patiënten van Psytrec behandelen. Zij bevestigen de verslechtering van hun patiënten en vertellen dat deze behandeling nadelige gevolgen heeft voor de vervolgbehandeling, omdat patiënten minder vertrouwen hebben in het volgen van therapie.   

Jim van Os heeft samen met Simona Karbouniaris, lector GGZ aan de Hogeschool Leiden, een evaluatieonderzoek gehouden onder patiënten die hoog-intensieve traumatherapie hebben gehad. Uit hun onderzoek, waarbij patiënten van meerdere GGZ-instellingen zijn bevraagd, blijkt onder meer dat de meeste klachten van de respondenten gaan over Psytrec. De oud-patiënten geven aan de streng geprotocolleerde aanpak van Psytrec te ervaren als onpersoonlijk, overhaast en zelfs hertraumatiserend. 

Zembla heeft het gebruik van seksuele voorwerpen tijdens exposuresessies en de ervaringen van ex-patiënten voorgelegd aan de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ). De Inspectie laat weten niet te willen reageren op individuele casussen. Wel zegt de Inspectie dat behandelaars het moeten respecteren als patiënten willen stoppen met de behandeling of een deel daarvan. Dat is “wettelijk en noodzakelijk,” aldus de IGJ- woordvoerder. Gebeurt dat niet, dan kunnen patiënten daar bij de Inspectie melding van maken.  

Psytrec claimt dat 85–90% van de patiënten na hun behandeling minder klachten ervaart en 70–75% geen PTSS-diagnose meer heeft. Maar volgens emeritus-hoogleraar Pim Cuijpers (VU) ontbreekt de wetenschappelijke onderbouwing daarvoor, omdat Psytrec geen gerandomiseerde controlegroepen gebruikt. “Dan zeggen ze dingen die niet kloppen,” aldus Cuijpers. Psytrec-directeur Sjef Berendsen geeft toe dat gerandomiseerd onderzoek “de gouden standaard” is, maar dat dit type onderzoek kostbaar en tijdrovend is. En dat er “praktische en ethische uitdagingen” kleven aan dit type onderzoek.  

De behandeling die Psytrec aanbiedt, wordt vergoed vanuit de basisverzekering. Maar brancheorganisatie Zorgverzekeraars Nederland (ZN) erkent dat ze de effectiviteit van Psytrec en andere GGZ-instellingen niet kan beoordelen. Het ontbreekt de verzekeraars “aan zicht op uitkomstinformatie/kwaliteitsinformatie in de GGZ.” Pim Cuijpers noemt dat een “slechte zaak” en zegt: “Als wetenschapper snap ik er niks van dat dit toegestaan wordt.” 

Bekijk de volledige reactie van Psytrec: