Amal Maatoug: 'Deze titel is bedacht door ChatGPT – kijk maar naar het gedachtestreepje'

Tegenwoordig is het zwaar om een gedachtestreepjeslover te zijn en er is één duidelijke dader. ChatGPT.

Een van mijn favoriete leestekens is het halve kastlijntje, ofwel het gedachtestreepje – je weet wel, dat horizontale lijntje voor gedachtespinsels in je zin. Ik vind het gedachtestreepje een ontzettend speels stijlmiddel. Je kan extra informatie toevoegen aan je zin – wat handig is als je wél extra informatie hebt om toe te voegen aan je zin. Of als je mij bent, is het een handige tool om tekstuele dramatische pauzes in te lassen – wat handig is als je een dramaqueen bent. Het is al sinds jaar en dag een veelgebruikt middel van schrijvers zoals Shakespeare en – overmatig gebruiker van het streepje – Emily Dickinson.

Tegenwoordig is het zwaar om een gedachtestreepjeslover te zijn en er is één duidelijke dader. ChatGPT. Als je ChatGPT iets laat schrijven zijn gedachtestreepjes prominent aanwezig in de tekst. Bij vrijwillig lijntjesgebruik word je onmiddellijk beticht van AI-gebruik. Ik betrap mezelf erop dat ik het streepje weghaal, ook als het kriebelt om hem in te zetten. Hoe gênant zou het zijn dat mijn collega’s denken dat ik mijn mails laat schrijven door AI. En dat terwijl al mijn mails – al zeg ik het zelf – geniaal gecureerde meesterwerken zijn. 

Het is ironisch dat uitgerekend ChatGPT zoveel gedachtestreepjes gebruikt, want als je zo’n bot hebt gebruikt om je tekst te schrijven heb je expliciet niet nagedacht. En dat niet nadenken is nou net het probleem. We worden met z’n allen dommer – en saaier – door het gebruik van ChatGPT. Erik Scherder, neuropsycholoog, noemde AI in een aflevering van Nieuwsuur zelfs grappend 'Afnemende Intelligentie'. En jammer genoeg heeft hij gelijk. Hoogleraar Barbara Oakley legt in een hoofdstuk van haar onderzoek, dat ze publiceerde in mei, uit dat hoe meer we kennis overdragen aan externe hulpmiddelen, hoe minder we onze eigen cognitieve capaciteiten oefenen en ontwikkelen. Door het overmatig gebruik van ChatGPT trainen we ons brein niet meer om kritisch na te denken. 

Ik snap het hè: een paper schrijven voor school is een stuk makkelijker met zo’n bot – al moet je dan wel genoegen nemen met heel wat AI-gegenereerde gedachtestreepjes. Maar een onderzoek van MIT laat ook zien dat het gebruik van AI-bots het leervermogen kan schaden, zeker voor jonge gebruikers. Leerlingen moesten voor dat onderzoek een essay schrijven. De ene groep schreef de essays met AI, en de andere niet. De AI-gebruikers leverden vergelijkbare essays in, die originaliteit misten. Na het schrijven van drie essays moesten de deelnemers een van hun eerdere essays herschrijven, maar nu zonder AI. Ze konden zich weinig van hun eigen essays herinneren. 

Het gaat je dus misschien wel lukken om een paper te schrijven met ChatGPT, maar je slaat er weinig van op in je geheugennetwerken. Juist voor jonge mensen is het belangrijk om die zogenoemde cognitieve reserves op te bouwen. Want als je te veel kennis buiten je brein bewaart of uitbesteedt, word je lui. Je concentratie neemt af, er wordt minder beroep gedaan op je creatieve denken en probleemoplossend denken hoeft niet meer. Kortom: genoeg nadelen. 

Ik zie het om me heen gebeuren; voor elk klein dilemma waarmee je wordt geconfronteerd in het dagelijks leven wordt Chat (het lieve koosnaampje voor de chatbot) geraadpleegd. Wat moet ik vanavond eten? Chat. Wat is die wrat op m’n voet? Chat. Oh shit, ik moet over twee weken m’n scriptie inleveren. Chat. Wat moet ik stemmen op 29 oktober? Chat. 

Buiten het feit dat ChatGPT soms onjuiste, politiek gekleurde en ondoorzichtige informatie geeft –want laten we niet vergeten dat zo’n chatbot een ‘language model’ is en geen magische-antwoorden-machine – kunnen we veel beter gewoon ouderwets wat opzoeken op Google. Hetzelfde MIT-onderzoek had naast ChatGPT-gebruikers en breingebruikers ook een groep Google-gebruikers; bij die laatste groep waren al veel meer actieve breinfuncties te zien. Wat belangrijk is om op te merken, want veel mensen gebruiken ChatGPT op dezelfde manier als een search engine zoals Google. En tip: als je wil weten wat die wrat op je voet is, kan je ook gewoon naar de huisarts. 

Mag ik dan helemaal geen ChatGPT meer gebruiken Amal? Zolang het een aanvulling is op je eigen originele gedachten, kan je prima Chat eens wat vragen. Het onderzoek van MIT liet de groep die hun essay zelf – met hun eigen brein – had geschreven een AI-tool gebruiken bij het herschrijven. De resultaten waren positief. Dat geeft toch hoop: als je je bestie Chat goed inzet, hoeft het helemaal niet zo’n toxische relatie te zijn.

Mijn kleine vorm van verzet tegen onze 'Afnemende Intelligentie' – shoutout Erik – is het overmatig gebruik van gedachtestreepjes in mijn originele teksten. Want ik laat me niet tegenhouden door een chatbot om mijn lievelingsleesteken in te schakelen. Niet omdat het nou zo logisch is – maar omdat mijn hart en mijn brein mij vertellen dat te doen. Het mooie is, AI heeft geen van beide.