Wat is PrEP en hoe beschermt het tegen hiv?

Vanaf zomer 2024 komt het medicijn PrEP voor meer mensen met een verhoogd risico op een hiv-infectie beschikbaar, laat demissionair minister van Volksgezondheid Ernst Kuipers weten aan de Tweede Kamer. Maar wat is PrEP eigenlijk?

Marco (22) heeft wisselende, mannelijke sekspartners. Daardoor heeft hij een verhoogd risico op een hiv-infectie. In Sekskliniek vraagt hij zich af of hij pre-expositie profylaxe, kortweg PrEP, wil slikken: een preventief middel dat beschermt tegen hiv.

Eerder slikte Marco al een PEP-kuur, nadat hij was gestealth: gepenetreerd door een man die tijdens de seks stiekem het condoom afdeed. Binnen twee tot 72 uur na onbeschermde anale seks met iemand die mogelijk hiv heeft, kan je met de PEP-kuur beginnen. ‘Dit medicijn verlaagt de kans op het krijgen van het virus aanzienlijk’, aldus Spuiten en Slikken.

Marco had wat bijwerkingen van zijn PEP-kuur, zoals vermoeidheid, misselijkheid, hoofdpijn en eten niet binnen kunnen houden. Daardoor twijfelt hij over het slikken van PrEP. Huisarts Leroy Richardson stelt hem gerust: ‘Van de honderd mannen die PrEP slikken, hebben er zo’n tien last van dat soort bijwerkingen.’ Ook heeft het geen lichamelijke bijwerkingen op het libido. ‘Je ziet vaak wel dat als mensen dat langere tijd gebruiken, ze ook gaan wennen aan de bijwerkingen en dat die eigenlijk verminderen’, vervolgt de arts. ‘Dus het is bijna nooit een reden om te stoppen.’

Als je een verhoogd risico hebt op hiv, kan je PrEP gebruiken. In de risicogroep vallen mannen, trans mannen en trans vrouwen die seks hebben met mannen, sekswerkers en drugsgebruikers. De PrEP-pil slik je – in tegenstelling tot de PEP-kuur – voorafgaand aan de seks. ‘Door PrEP te slikken kan hiv moeilijker de lichaamscellen infecteren en verdubbelen’, aldus Spuiten en Slikken. PrEP werkt alleen als je hiv-negatief bent.

Als je regelmatig seks hebt met iemand die (mogelijk) hiv heeft, slik je dagelijks één PrEP-pil. Als je verwacht dat je risicoseks gaat hebben, kan je 24 tot twee uur voor de seks twee PrEP-pillen tegelijk slikken. 24 uur én 48 uur na de seks neem je nog een PrEP-pil. Overigens werkt PrEP pas als je het eerst zeven dagen slikt. Als je op de eerste dag twee pillen tegelijk slikt, ben je twee uur later al beschermd tegen hiv. Hierna slik je dagelijks een pil.

‘Als je het nauwkeurig gebruikt, heb je meer dan 95 procent verminderd risico. Dus de kans dat je dan nog besmet raakt, is eigenlijk bijna nihil’, vertelt Richardson. Vorig jaar liepen naar schatting maar negen hiv-positieve mensen rond in Amsterdam, vanwege een GGD-pilot met PrEP. In 2021 waren dit er 66, in 2019 nog 128.

Via de huisarts, de GGD of een andere (online) aanbieder kan je PrEP krijgen. ‘Tot nu toe krijgen 8500 mensen de PrEP-pil en de zorg die daarbij hoort via de Centra Seksuele Gezondheid van de GGD’en’, aldus Soa Aids Nederland. Zo wordt bijvoorbeeld iedere drie maanden je nierfunctie getest. Meer dan 3.000 mensen staan momenteel op de wachtlijst voor PrEP, schrijft Spuiten en Slikken. Volgens Soa Aids Nederland is het alternatief – PrEP via de huisarts – ‘in de praktijk meestal niet beschikbaar, omdat veel huisartsen PrEP niet willen voorschrijven’.

PrEP wordt niet vergoed door de zorgverzekering. Als het plan van minister Kuipers in de zomer van 2024 in werking treedt, moet je er dus zelf voor gaan betalen. Bij de GGD betaal je 7,50 euro per maand voor dertig pillen. Koop je het op recept bij de apotheek? Dan kan dit bedrag oplopen tot zeventig euro per maand. Overigens verschilt dit per apotheek. Actiegroep PrEP Nu houdt daarom een prijslijst bij van een aantal apotheken uit de zes grootste steden.

‘Mensen die geen PrEP kunnen krijgen, kunnen zich veel moeilijker beschermen tegen hiv’, vertelt Jorian van Schagen van PrEP Nu in De Nieuws BV. Hij is blij met het plan van demissionair minister Kuipers. Vorig jaar testten nog 427 mensen positief op hiv. ‘Dat had niet gehoeven en PrEP bestaat al tien jaar. Dus we kunnen ons al tien jaar lang goed beschermen hiertegen.’

Ondanks de goede bescherming die PrEP biedt, beweren tegenstanders dat het onveilige seks zou bevorderen. ‘Dat is niet zo’, aldus Ricardo Brouwer, voorzitter bij LHBTQIA+-belangenorganisatie COC Midden-Gelderland, op Joop. Doordat PrEP enkel beschermt tegen hiv en niet tegen andere soa’s of ongewenste zwangerschappen, blijft condoomgebruik namelijk nog steeds essentieel, beargumenteert hij. ‘PrEP stimuleert juist het tegenovergestelde: open communicatie over seksueel gedrag en verantwoordelijkheid nemen voor je gezondheid’, aldus Brouwer. ‘Mensen die PrEP gebruiken zijn over het algemeen meer bewust van risicovol gedrag en worden gestimuleerd om regelmatig medisch advies in te winnen.’