Wat is propaganda?

Propaganda: je hebt het woord vast weleens gehoord, maar wat betekent het eigenlijk?

'Propaganda: Israël zet het in om steun te krijgen voor de aanval op Gaza en Poetin voor de oorlog in Oekraïne', aldus Veerle van De Marker. Maar wat betekent het precies en waar kun je het aan herkennen?

Propaganda is een vorm van communicatie waarbij een bepaald idee of overtuiging wordt verspreid, met als doel de gedachten of het gedrag van een grote groep mensen te beïnvloeden. Het draait dus om het overtuigen van mensen. Je ziet propaganda vaak terug in de politiek. Een bekend voorbeeld is de Tweede Wereldoorlog, waarin de nazipartij het Duitse volk probeerde te overtuigen dat Hitler goed was en Joden slecht waren. Hiervoor werden zelfs officiële propagandabureaus opgericht. Ook vandaag de dag is propaganda nog overal aanwezig, vooral tijdens crises, conflicten en oorlogen.

Propaganda is vandaag de dag een actueel onderwerp, maar het bestaat al meer dan tweeduizend jaar. Bij de oude Grieken duiken de eerste vormen van propaganda op. Radio en kranten bestaan dan nog niet; propaganda verspreidt zich via het rechtssysteem, het theater en toespraken.

Het begrip ‘propaganda’ ontstaat in 1622, bedacht door de katholieke kerk. Het is afgeleid van het Latijnse propagare, dat ‘voortplanten’ of ‘uitbreiden’ betekent. In de zeventiende eeuw volgen priesters lessen in propaganda, waarin ze leren hoe ze hun geloof kunnen verspreiden. Binnen de kerk geldt propaganda in die tijd als een eervol en respectvol middel.

Propaganda kan op veel verschillende manieren worden verspreid. Een paar voorbeelden:

• Via traditionele media: denk aan kranten, radio en televisie, waar de overheid haar boodschap verspreidt.
• Met posters en pamfletten: opvallende beelden en korte teksten worden gebruikt om mensen te overtuigen.
• Door speeches: leiders spreken het volk rechtstreeks toe om steun en vertrouwen te winnen.
• Op school: in schoolboeken en lessen kan het wereldbeeld gestuurd worden, bijvoorbeeld om trots op het land te stimuleren.
• Met censuur: informatie die niet in het plaatje past wordt tegengehouden, zodat alleen de gewenste boodschap te zien is.
• Via sociale media: tegenwoordig zetten overheden ook influencers en advertenties in om mensen te beïnvloeden. Denk bijvoorbeeld aan campagnes om te stoppen met roken.

Bij propaganda worden vaak een paar typische trucs gebruikt:

• De informatie is simpel en eenzijdig, met een duidelijke en krachtige boodschap.
• Er wordt altijd een tegenstander of vijand aangewezen.
• Er wordt ingespeeld op emoties, zoals angst, trots of boosheid.
• Herkenbare symbolen of slogans worden ingezet om de boodschap extra kracht te geven.

Propaganda is van alle tijden en blijft zich steeds vernieuwen. Of het nou gaat om een poster van vroeger of een meme op sociale media: het doel is altijd om mensen voor een idee te winnen. Dat betekent niet dat propaganda altijd slecht is. Soms zitten er leugens of misleiding in, maar dat hoeft niet altijd zo te zijn. Blijf dus altijd kritisch. Vraag jezelf af: wat is de boodschap, wie heeft er baat bij en klopt het eigenlijk wel?