Kan je verslaafd raken aan pijnstillers?

Laatst gewijzigd: 8 juli 2025

Steeds meer mensen gebruiken zwaardere pijnstillers zoals oxycodon en fentanyl. Maar het probleem is dat wanneer er eenmaal met het middel wordt begonnen stoppen erg moeilijk is. Daarom blijven veel mensen deze medicatie slikken. 

Een kwart van de patiënten is nooit verteld dat de medicijnen die zij voorgeschreven kregen voor kort gebruik bedoeld zijn en verslavend kunnen zijn. Vaak gaat het om zogenaamde opioïden, zoals oxycodon, fentanyl en morfine. Het gebruik van deze middelen neemt al jaren toe. In 2022 gebruikten zo'n 1,1 miljoen mensen deze middelen – een toename van 50.000 mensen ten opzichte van 2021, schrijft Kassa.

De meeste mensen gebruiken deze pijnstillers slechts tijdelijk. Andere gebruiken ze dagelijks – maar binnen de perken (lees: zonder dat de dosering uit de hand loopt). De medicijnen hebben verschillende bijwerkingen. ‘Denk aan sufheid’, vertelt Anke Lambooij van het Instituut Verantwoord Medicijngebruik bij De Nieuws BV. ‘Mensen kunnen bijvoorbeeld niet meer veilig autorijden.’ Dat is een effect op de korte termijn.

Op de langere termijn merken veel mensen dat stoppen lastig is. Dat komt onder andere door de angst dat de pijn terugkeert. Opioïden geven bovendien een warm, geruststellend gevoel. Sommige mensen vinden dat prettig of blijven slikken om te voorkomen dat ze na het roesje in een zwart gat belanden. Er is ook een kleine groep gebruikers die steeds meer nodig heeft om hetzelfde effect te voelen. ‘Die komen echt in de problemen met verslaving.’ Gelukkig gaat het om een kleine groep.

• In Nederland gebruiken ruim 200.000 mensen oxycodon.
• Oxycodon is vergelijkbaar met heroïne en twee keer zo verslavend als morfine.
• De pijnstiller werd eerder uitsluitend voorgeschreven aan terminale kankerpatiënten. Nu worden de pijnstillers ook bij minder ernstige dingen, zoals botbreuken, voorgeschreven.
• Een goed afkickprogramma wordt niet vergoed door de verzekering.

In de Verenigde Staten is het grootschalige gebruik van zware pijnstillers al langer bekend. Ook de gevolgen zijn fors: het gebruik van deze middelen heeft er epidemische vormen aangenomen, zo meldt Kassa. Het gaat niet om gewone pijnstillers. De middelen worden vergeleken met heroïne en zouden twee keer zo verslavend zijn als morfine.

Hoewel de situatie in Nederland niet te vergelijken is met die in de VS, moet het probleem hier niet onderschat worden. In 2020 waarschuwden zorgverzekeraars en Bruno Bruins, toenmalig minister voor Medische Zorg en Sport, al voor de risico’s van oxycodon. Ook Daan van der Gouwe, drugsresearcher bij het Trimbos-instituut, maakt zich zorgen.

De toename in de voorgaande jaren is te verklaren: deze kan te maken hebben met een inhaalslag van operaties die in de coronatijd zijn uitgesteld, volgens apothekersvereniging KNMP.

Daarnaast werden deze pijnstillers eerder uitsluitend voorgeschreven aan terminale kankerpatiënten. Nu worden de pijnstillers ook bij minder ernstige dingen, zoals botbreuken, voorgeschreven. Vaak is de sterkte van deze pijnstillers onnodig hoog. Patiënten krijgen na een operatie vaak te snel sterke pijnstillers, meldt Kassa al in 2015. Dat heeft te maken met een discrepantie in de gebruikte pijnschaal. Deze wordt door patiënt en arts anders geïnterpreteerd. Patiënten vinden een pijn die zij een 4, 5 of 6 geven dragelijk, terwijl artsen en verpleegkundigen een pijn boven de 3 al niet meer als dragelijk zien. Op die manier ontstaan er situaties waarbij patiënten onnodig veel te zware en extreem verslavende medicijnen, zoals oxycodon, krijgen voorgeschreven.

Laura Crul en Evana Kuik kregen hiermee te maken. Beiden kregen het medicijn op doktersrecept. Laura kreeg de medicatie voor een gecompliceerde armbreuk, maar ook toen haar arm hersteld was bleef ze het recept ontvangen. Toen ze dacht het niet meer nodig te hebben en besloot te stoppen, ontdekte ze welk middel ze precies had gekregen en hoe snel ze verslaafd was geraakt. ‘Na drie uur begon ik te zweten, over te geven en kon ik niet meer lopen. Toen nam ik oxycodon en verdwenen al die klachten. Toen wist ik dat ik verslaafd was’, aldus Laura in De Nieuws BV (2018).

Toch wordt het middel regelmatig voorgeschreven en vaak gebeurt dat zonder dat patiënten goed op de hoogte worden gebracht van de mogelijke gevolgen. Evana gaf zelf bij de zusters in het ziekenhuis aan dat ze verslavingsgevoelig is, en toch kreeg ze de pijnstiller voorgeschreven. ‘Ik ben iemand die allemaal documentaires kijkt en wist dat dit middel in Amerika een hoop ellende veroorzaakt, dus daarom vroeg ik de dokter of ik dit wel moest nemen. Ze deden er nogal laconiek over en zeiden dat het geen kwaad kon’, zo vertelt ze in De Nieuws BV.

Het afkicken van de medicatie is erg moeilijk. Om probleemloos van de pijnstillers af te kicken, is een goed afbouwschema nodig. Een schema waarin stap voor stap een lagere sterkte wordt genomen tot je er helemaal af bent, is nodig om succesvol van de medicatie af te komen. Maar dat is nou juist het probleem; vooral in de eindfase van het afbouwen worden de stappen te groot. De laagste sterkte is vijf milligram. Pillen van één, twee of drieënhalve milligram bestaan niet.

Pillen op maat maken kan wel, via de Regenboogapotheek, zo meldt Kassa afgelopen weekend. Maar deze methode wordt niet vergoed. De Vereniging Afbouwmedicatie, hoogleraar psychiatrie Jim van Os en ervaringsdeskundige en onderzoeker dr. Peter Groot pleiten al jaren voor erkenning van die methode. Maar naast een uitgebreid gebruikersonderzoek (met goede resultaten) is er geen wetenschappelijk onderzoek gedaan volgens de gebruikelijke normen.

Eén zorgverzekeraar (DSW) biedt vergoeding voor deze methode, maar de overige zorgverzekeraars, de overheid, verschillende zorg- en belangenorganisaties en andere wetenschappers vinden dat er toch niet voldoende wetenschappelijk bewijs is, en dus is er aanvullend onderzoek nodig. Arjan de Kwant van DSW: ‘Het lastige is dat het juist individueel wordt bereid, maar hoe moet je dat wetenschappelijk aantonen?’

Volgens Lambooij is goede begeleiding bij het voorschrijven van opioïden cruciaal. ‘Niet te makkelijk voorschrijven, en vanaf het begin uitleggen dat het middel bedoeld is voor kort gebruik. Mensen genezen er niet van; het is bedoeld om het bestaan tijdelijk draaglijker te maken.’

Daarom is het belangrijk om bij de start ook een einddatum te bespreken – en hoe die afbouw eruitziet. Daarnaast is het van belang om bij langdurig gebruik regelmatig te evalueren: is dit nog de beste keuze voor deze patiënt, of kunnen we minderen?

Zware pijnstillers zijn steeds vaker online en zonder recept verkrijgbaar. Dat brengt risico’s met zich mee: de middelen kunnen vervuild zijn, verkeerd gedoseerd of iets anders bevatten dan verwacht. Met de campagne Weet wat je klikt en slikt wil BNNVARA mensen bewust maken van deze gevaren.