Geen korting zonder app of digitale klantenkaart: is dat discriminatie?

Kassa krijgt met enige regelmaat klachten van mensen die zich uitgesloten of zelfs gediscrimineerd voelen door bepaalde winkels, waaronder supermarkten. Ze hebben geen smartphone of willen geen app met digitale klantenkaart installeren, en komen daardoor niet in aanmerking voor korting die klanten mét zo'n app of klantenkaart wel krijgen. Met name over Lidl Plus krijgen we zo nu en dan klachten. Mogen supermarkten en andere winkels ervoor kiezen om alléén korting te geven aan mensen met een digitale klantenkaart in een app – waarvoor het hebben van een smartphone een vereiste is? Of is er in dat geval sprake van discriminatie?

Supermarkten en andere winkels zijn over het algemeen geen liefdadigheidsinstellingen. Ondernemers maken continu de afweging of bepaalde investeringen onder de streep meer opleveren dan ze kosten, want uiteindelijk moet het bedrijf wél levensvatbaar zijn. Het geven van korting is dan ook geen vorm van altruïsme, maar is simpelweg onderdeel van de bedrijfsvoering waar economische motieven aan ten grondslag liggen.

Het geven van korting gebeurt dan ook niet zozeer uit vriendelijkheid, maar is over het algemeen een effectieve manier van klantenbinding. Supermarkten geven korting op bepaalde producten om nieuwe klanten te lokken én om bestaande klanten te behouden. Het doel is het opbouwen van een bestendige relatie tussen klant en winkelier, want de winkelier heeft er uiteraard baat bij dat klanten A. vaker terugkomen en B. tijdens hun vervolgbezoek gelijk wat andere spullen in het winkelmandje doen.

De manier waarop supermarkten korting geven, wil echter nog wel eens verschillen. Uit meerdere klachten blijkt dat sommige mensen zich uitgesloten of gediscrimineerd voelen als een supermarkt niet iedere klant dezelfde kortingsmogelijkheden biedt door aanvullende voorwaarden en eisen te stellen voordat de korting wordt verstrekt.

Mag een supermarkt besluiten om alléén korting te geven aan klanten die bijvoorbeeld een mobiele app installeren en een digitale klantenkaart gebruiken, of is er dan sprake van uitsluiting en discriminatie?

Om te beginnen, onderscheiden we verschillende soorten korting. Supermarkten en andere winkels kunnen ervoor kiezen om algemene kortingen te geven, oftewel kortingen waar iedere klant van kan profiteren. Het idee van een korting is dat deze tijdelijk is.

Uiteraard zijn er winkeliers die sjoemelen met kortingsacties omdat er in werkelijkheid helemaal geen sprake is van echte korting, maar in principe kennen legitieme kortingsacties een duidelijke begin- en einddatum.

Koop je een bepaald product in de periode waarin er sprake is van een algemene kortingsactie? Dan kun je profiteren van de korting. Wel een app of klantenkaart, géén app of klantenkaart, smartphone of niet: het maakt allemaal niet uit.

Steeds vaker kiezen winkeliers er echter voor om te werken met korting in ruil voor klantgegevens, oftewel kortingen die zijn afgestemd op klantgedrag. Omdat dit kortingen zijn die worden bepaald aan de hand van het aankoopgedrag van winkelende klanten, heeft een winkelier die met dit soort kortingen werkt per definitie inzicht nodig in een aantal klantgegevens.

Om in aanmerking te komen voor dit soort kortingen, heb je vaak een klantenkaart nodig. Om die te krijgen, moet je doorgaans een aantal persoonsgegevens verstrekken. Soms moet je ook je e-mailadres delen, zodat de winkel jou per mail gericht kan benaderen met aanbiedingen en andere reclame, maar dit is niet altijd verplicht.

Het meest bekende voorbeeld van een klantenkaart is waarschijnlijk de bonuskaart van Albert Heijn. Gebruik je een bonuskaart of een vergelijkbare klantenkaart? Dan betaal je in zekere zin met je transactiedata en afhankelijk van de winkel ook met bepaalde persoonsgegevens, want het is voor supermarkten en andere winkels heel interessant om te weten wie hun klanten zijn én om patronen te ontdekken in hun winkelgedrag. Dat geldt specifiek voor supermarkten, want veel mensen hebben een vaste supermarkt voor de boodschappen en bezoeken deze (vrijwel) dagelijks of in ieder geval meerdere keren per week.

Na verloop van tijd heeft de winkelier een vrij aardig beeld van hun klanten en in welke (combinaties van) producten ze interesse hebben. De supermarkt kan het inkoopbeleid op deze informatie afstemmen, maar ook de looproutes in de winkel en de indeling van de schappen. Omdat jij de supermarkt deze data verstrekt met jouw klantenkaart én deze data van waarde is voor de supermarkt, krijg jij korting op bepaalde artikelen als je je klantenkaart scant bij het afrekenen van je boodschappen. Kortom, korting in ruil voor informatie.

Je kunt in het geval van Albert Heijn overigens ook een anonieme bonuskaart nemen, en in dat geval kun je profiteren van de bonusaanbiedingen zolang je de barcode van je bonuskaart scant. Heb je geen bonuskaart? Dan betaal je de volle prijs, al is het niet ongebruikelijk dat je een kassamedewerker kunt vragen om een generieke bonuskaart voor je te scannen. Dan heb je alsnog de korting en heeft de winkel de transactiedata, al verschilt het per winkel of ze eraan meewerken.

Wat je beter niet kunt doen, is een digitale Albert Heijn-bonuskaart van particulieren gebruiken via allerlei niet-ondersteunde en niet-officiële sites of apps. Hoe dat zit, lees je hier.

Sommige supermarkten gaan nóg een stapje verder en bieden klanten – mits ze aan enkele voorwaarden voldoen – gepersonaliseerde kortingsacties aan. Denk aan AH Premium van Albert Heijn of Lidl Plus van supermarktketen Lidl. In deze gevallen gaat het doorgaans om een combinatie van een klantenkaart en een (online) account of profiel.

In het geval van AH Premium betaal je 14,99 euro per jaar, maar kun je wél versneld koopzegels en AH Miles sparen. Ook krijg je tien procent korting op het assortiment biologische producten en krijg je meer persoonlijke Bonus Box-aanbiedingen. Dat zijn aanbiedingen die je zélf kunt activeren en dus niet voor iedere klant gelden, maar je moet wél een account maken.

Afhankelijk van jouw winkelgedrag kán het onder de streep goedkoper voor je uitpakken, maar dat moet je zelf nagaan. Besluit je te betalen voor AH Premium? Dan krijg je op die manier aanvullende korting en geniet je bepaalde privileges die een ander niet krijgt, maar het is goed om stil te staan bij het feit dat je ervoor betaalt met je klantgegevens. De supermarkt weet immers dat jij interesse hebt in bepaalde artikelen omdat jij zélf aangeeft gebruik te willen maken van de korting. Op de lange termijn is dat voor Albert Heijn waardevolle informatie.

In het geval van Lidl Plus is er sprake van een digitale klantenkaart waarvoor je per definitie online een account moet aanmaken. Omdat de klantenkaart digitaal is, heb je een smartphone nodig om in de supermarkt gebruik te kunnen maken van bepaalde aanbiedingen waar je anders niet voor in aanmerking komt, want je toont je klantenkaart immers op je telefoon. En juist daar wringt 'm voor sommigen de schoen.

Onderstaande klacht kregen wij onlangs per mail en we hebben deze klacht vaker voorbij horen komen: voor ons de aanleiding om eens uit te zoeken hoe het nou precies zit.

Het feit dat Lidl de klantenkaart uitsluitend digitaal verstrekt en je dus wel gebruik moet maken van de Lidl-app – en je dus per definitie een smartphone moet bezitten – om in aanmerking te komen voor de Lidl Plus-kortingsacties, wekt bij sommigen de nodige ergernis. Ze voelen zich verplicht om een app te gebruiken en ze ervaren uitsluiting als ze dat niet willen of als ze überhaupt geen smartphone hebben.

In sommige gevallen spreken mensen zelfs van discriminatie. Is daar eigenlijk sprake van?

Anno 2025 hebben verreweg de meeste Nederlanders een smartphone, en het bezit en gebruik van een smartphone is inmiddels zo'n vast onderdeel van het dagelijks leven dat een steeds kleiner aantal mensen zich op het argument 'ik heb of wil geen smartphone' zal beroepen. Uiteraard is dat ieders goed recht, maar ervoor kiezen om niet mee te gaan in de (digitale) vaart der volkeren kan bepaalde ongemakken en uitdagingen met zich meebrengen.

Maar is er ook echt sprake van discriminatie of uitsluiting als een supermarkt alléén korting biedt aan mensen die een app of digitale klantenkaart nemen? Dat is niet zo eenvoudig te beantwoorden, want het één en ander houdt verband met de keuzevrijheid die mensen hebben. Mensen zonder smartphone of digitale klantenkaart worden immers niet geweigerd en zijn gewoon welkom om hun dagelijkse boodschappen bij de supermarkt te doen.

We vragen het na bij de Autoriteit Consument & Markt (ACM). Is er volgens de ACM sprake van discriminatie als een winkelier bepaalde kortingen alléén aanbiedt aan klanten die een smartphone hebben met daarop een digitale klantenkaart van de betreffende winkel? Persvoorlichter Dorith de Jong gaf aan dat de vraag eigenlijk niet beantwoord kan worden, en wel omdat er vanuit het consumentenrecht geen regels voor zijn.

Wél voegt De Jong eraan toe: "Korting is eigenlijk een soort dienst. Bij het aanbieden van een dienst mag je niet discrimineren, maar het is de vraag of je dit doet door een app te laten gebruiken, terwijl je daarmee (onbedoeld) een groep uitsluit die geen smartphone heeft en dat vooral ouderen zullen zijn. Leeftijd is ook een kenmerk waarop je niet mag discrimineren."

Kortom, het lijkt dus geen uitgemaakte zaak of er sprake is van discriminatie of uitsluiting als een supermarkt alléén korting biedt aan mensen die een app of digitale klantenkaart nemen. Mensen die digitaal minder zelfredzaam zijn, zullen minder vaak over een smartphone bezitten. En dat ouderen in deze categorie relatief oververtegenwoordigd zullen zijn, is waarschijnlijk een terechte aanname. Daarentegen zijn ook mensen zonder smartphone of digitale klantenkaart gewoon welkom in de supermarkt.

Het niet bezitten van een smartphone of het niet willen nemen van een digitale klantenkaart zijn immers persoonlijke keuzes. Niemand verplicht je om een smartphone te hebben, ook al voelt het soms als een verplichting omdat veel essentiële dienstverleners en instanties zoals banken en overheidsinstellingen het steeds omslachtiger maken om zonder smartphone met ze te communiceren en zaken gedaan te krijgen. Veel mensen die geen smartphone hebben, kunnen dat ongetwijfeld beamen.

Iets vergelijkbaars geldt voor apps of loyaliteitsprogramma's van supermarkten waarmee je als klant extra korting kunt krijgen. Het bieden van korting is een commerciële keuze van de ondernemer, maar er bestaat geen wettelijk recht op korting: winkels en andere supermarkten mogen zelf bepalen wanneer en onder welke voorwaarden ze korting verstrekken.

Eén van die voorwaarden kan dus zijn dat je een digitale klantenkaart moet aanmaken om voor bepaalde kortingsacties in aanmerking te komen. Het voelt misschien onrechtvaardig als je daar bezwaar tegen hebt, maar het is de vraag of daarmee van discriminatie kan worden gesproken.

Jouw klantgegevens zijn geld waard omdat de supermarkt bereid is je in de vorm van korting te 'betalen' voor informatie over jouw koop- en winkelgedrag, is waar het feitelijk op neerkomt. Maar dat betalen gaat beide richtingen op, want als klant 'betaal' je de korting in feite met je data. In ruil daarvoor krijg jij – in het geval van Lidl Plus – extra korting die klanten zónder digitale klantenkaart niet krijgen.

Wél moet het klanten expliciet duidelijk worden gemaakt dat bepaalde kortingen alleen beschikbaar zijn voor mensen die gebruik maken van een app of digitale klantenkaart. Mensen kunnen op basis daarvan de afweging maken of ze bereid zijn om er één te nemen en een stuk privacy op te geven.

De één zal het geen probleem vinden om data te verstrekken in ruil voor korting, de ander zit daar om verschillende redenen niet op te wachten. Een gevolg daarvan kan echter zijn dat je meer betaalt voor sommige boodschappen dan degene die wél kiest voor zo'n app of digitale klantenkaart om in aanmerking te komen voor extra korting.

Op advies van de ACM wenden we ons tot het College voor de Rechten van de Mens. Van persvoorlichter Marjolein Aalbers kregen we te horen dat het College de vraag evenmin kan beantwoorden, en wel omdat ze niet vóóraf kunnen stellen of er sprake is van discriminatie. Is er een situatie denkbaar waarin het College zich daar wél over uit kan spreken?

Aalbers licht toe: "We kunnen hier pas iets over zeggen nadat iemand die zich hierdoor gediscrimineerd voelt een verzoek om een oordeel bij ons heeft ingediend. Het hangt onder andere af van de omstandigheden/voorwaarden en inderdaad ook op welke grond (Algemene wet gelijke behandeling)."

Mogelijk wordt het een iets ander verhaal in het geval van mensen met een beperking, stelt Aalbers, al voegt ze daar gelijk aan toe dat het in wezen geen antwoord is op de oorspronkelijke vraag: "Ook aanbieders van goederen en diensten moeten verder toewerken naar inclusie en toegankelijkheid. Discriminatie van personen met een beperking is niet toegestaan bij het aanbieden van goederen en diensten. Dit staat vastgelegd in de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte."

Ze vervolgt: "Mensen met een beperking kunnen vragen om een zogeheten 'doeltreffende aanpassing'. Dat is een aanpassing om gebruik te kunnen maken van een dienst. De vraag moet echter wel redelijk zijn. Soms is de vraag om een aanpassing te belastend. Bijvoorbeeld als de aanpassing onveilig is, niet uit te voeren is, of te veel geld kost."

Maar wie de keuze maakt om geen smartphone te bezitten, of wie op persoonlijke gronden bezwaar heeft tegen het aanmaken van een digitale klantenkaart om klantgegevens en transactiedata te verstrekken in ruil voor wat extra korting, kan zich moeilijk beroepen op de argumenten die mogelijk wél gelden voor mensen met een beperking.

Kortom, het valt niet met volledige zekerheid te zeggen of deze praktijken discriminerend zijn of niet. Zetten we alles nog eens op een rijtje, dan lijkt het niet waarschijnlijk dat hier sprake is van uitsluiting of discriminatie. Er zijn geen regels voor vanuit het consumentenrecht, het staat iedereen vrij om een smartphone te nemen en een digitale klantenkaart aan te maken als een supermarkt of een andere winkel die mogelijkheid biedt, en tot slot mogen winkeliers jou extra korting aanbieden in ruil voor jouw klantgegevens en transactiedata. Wil je dat niet? Dan is een mogelijke consequentie dat je iets meer betaalt voor je boodschappen.

Wellicht kan iemand die zich om de hierboven geschetste redenen gediscrimineerd voelt zich wenden tot het College voor de Rechten van de Mens voor een definitief oordeel.

Tot besluit nog een aardige wetenswaardigheid. De kwestie is eind vorig jaar óók bij onze zuiderburen ter sprake gekomen, en een woordvoerder van de Federale Overheidsdienst Economie (laten we zeggen de Belgische tegenhanger van het Ministerie van Economische Zaken) oordeelde dat er géén sprake was van discriminatie.

"In principe heeft iedereen de optie om een smartphone aan te kopen en te genieten van een digitale klantenkaart. Volgens de wet is er dan geen sprake van discriminatie", verklaarde Lien Meurisse van de FOD Economie tegenover VRT Nieuws. "Al moet elk geval wel apart bekeken worden. Dat kan aan de hand van een onderzoek en enkel een rechter kan daar een uitspraak over doen."