Hoe kunnen we klokkenluiders beter beschermen?

Wanneer klokkenluider Kim Koumans naar buiten treedt met verhalen over de danswereld kan ze op veel lof rekenen, maar ook veel haat. En daarbij wordt zij - net als andere klokkenluiders - nu onvoldoende beschermd.

Twintig jaar lang danst Kim Koumans op hoog niveau. Die jaren krijgt ze meerdere malen te maken met misbruik: intimideren, kleineren, betasten, grof taalgebruik, isoleren en seksueel misbruik. Vorige zomer besluit ze naar buiten te treden met haar verhaal. Al snel staat ze bekend als de klokkenluider van de danswereld. Ze ontvangt veel lof voor haar rol als klokkenluider, maar ook veel haat. Zoveel haat dat ze genoodzaakt is om haar huis te ontvluchten.

‘Vanaf het begin af aan merkte ik al dat er twee kampen zijn ontstaan', vertelt Koumans bij De Nieuws BV. Dat is eigenlijk altijd wel als je als slachtoffer naar buiten treedt. Je krijgt een grote groep van de bevolking die je steunt, maar je krijgt ook een groep die gaat victim blamen. Dan zeggen ze – wat heel veel slachtoffers te horen krijgen: “Waarom nu pas? Waarom ben je niet eerder naar buiten getreden hiermee? Waarom ben je zo lang door blijven dansen? Waarom ben je niet eerder naar de politie gegaan?” Mensen hadden opmerkingen over hoe ik eruitzag, over mijn gezicht. Alles wat ze maar konden aangrijpen pakken ze dan ook.’

Schuld- en schaamtegevoelens
En dat is moeilijk. ‘Ik denk dat iedereen, wel of geen slachtoffer, hier moeite mee zou hebben. Maar je moet niet vergeten dat slachtoffers, en dan vooral van seksueel misbruik, al heel veel last hebben van schuld- en schaamtegevoelens. Dan ga je eindelijk – na het heel veel jaren intern te hebben gemeld – de stap zetten om het via een andere weg kenbaar te maken en dan krijg je dit over je heen.’ Veel slachtoffers durven om die reden niet meer herkenbaar met naam en gezicht als klokkenluider naar buiten te komen.

Bedreigingen
Bij Koumans gaat het op een gegeven moment zo ver dat ze haar eigen huis moet ontvluchten. Ze voelt zich er niet langer veilig. ‘Dat zijn bedreigingen geweest, maar op zo’n manier dat ik er niks mee kon doen qua aangifte. Ze weten heel goed wat ze wel en niet zeggen. Als je niet letterlijk op straat wordt aangevallen of er staat niet letterlijk in een brief: “ik ga je vermoorden”, dan kan de politie heel weinig. Dan ben jij degene die moet gaan vluchten.’

Politie
Koumans staat in constant in contact met de politie. ‘Ik zit bij verschillende politie-eenheden. Bij Politie Zeden voor de zedenzaken, en bij de politie-eenheid in mijn omgeving. Die hebben al een megadossier. Maar daar loop je de hele tijd tegen het strafrechtelijke stuk aan. Er zijn wel politieagenten die me heel goed bijstaan, die vaak langskwamen of belden. Die er alles aan doen.’ Ook op andere plekken laat Koumans weten wat de gevolgen zijn voor haar als klokkenluider. Verschillende Tweede Kamerleden weten ervan, de ministeries weten ervan. ‘Maar ja.’

Vertegenwoordiger
Inmiddels zijn de bedreigingen onderdeel geworden van Koumans leven als klokkenluider. ‘Je maakt het al maanden mee. Dus je raakt er ook aan gewend.’ Wat haar op de been houdt is de gedachte waarvoor ze het doet: ‘Ik vertegenwoordig een hele grote groep dansers. Mannen en vrouwen. Omdat ik me er continu bewust van blijf dat ik dit voor ons allemaal doe - want het gaat eigenlijk al niet eens meer over mij – en continu het langetermijndoel in het oog houd, maakt het me eigenlijk alleen maar sterker. Hoe meer ze bij me proberen, hoe harder ik ga. Het heeft uiteindelijk heel weinig resultaat. Want het onderzoek is er. Ik laat me niet klein krijgen.’

Regelgeving
Maar dat betekent niet dat Koumans de huidige regelgeving voor klokkenluiders juist vindt. ‘Het is heel ernstig dat dit in 2022 nog steeds gebeurt.’ In Nederland bestaat er alleen regelgeving (de Klokkenluidersregeling, red.) voor bedrijven met meer dan vijftig werknemers. In een sector zoals de danswereld is er niets. ‘Je loopt continu tegen het systeem aan en er wordt geen rekening gehouden met het feit dat jij klokkenluider bent voor zo’n grote sector.’ Dat systeem moet op de schop, volgens Koumans.

D66-Kamerlid Jeanet van der Laan sluit zich daarbij aan. ‘Het systeem zit wel ingewikkeld in elkaar. Dit houdt mij enorm bezig. Ik ken Kim nu al een tijdje en je voelt je bijna machteloos als iemand zoals zij naar voren stapt en doordat zij die rol aanneemt in de schijnwerpers komt te staan waar dit soort achterlijke acties op volgen.’

Klokkenluidersregeling
Volgens Van der Laan zijn er twee regels die inhoudelijk moeten worden aangepast. Allereerst moet de reikwijdte van het Centrum Veilige Sport vergroot worden. ‘Ik heb een motie ingediend om het Centrum Veilige Sport van het NOC*NSF onafhankelijk te maken. De reikwijdte is niet dekkend. Kim danste bijvoorbeeld voor een particuliere dansschool. Dan zou zij, als sporter, geen melding daar kunnen maken. Dat is natuurlijk gek in ons systeem, want we hebben heel veel particuliere sportaanbieders – denk aan sportscholen bijvoorbeeld.’ Ook de Klokkenluidersregeling moet anders. ‘Er zijn heel veel sportbonden die niet meer dan vijftig werknemers in dienst hebben.’ Van der Laan pleit ervoor de Klokkenluidersregeling onder het Centrum Veilige Sport te plaatsen. ‘Maar je moet nu ook iets doen, je moet hem breder maken. Al is het tijdelijk. Maar maak hem breder.’ Een goed idee, volgens Koumans.