Een (negatief) zelfbeeld: wat is dat eigenlijk?

Laatst gewijzigd: 30 juli 2025

Veel mensen hebben negatieve gedachten over zichzelf. Soms komt dat door een negatief zelfbeeld. Maar wat is dat eigenlijk? En hoe kun je het verbeteren?

Je kunt nog zo knap zijn, als je een laag zelfbeeld hebt, maakt dat niets uit. Anna Nooshin vindt het zelfbeeld daarom fascinerend, vertelt ze in haar programma Mooier wordt het niet, waarin zij onderzoek doet naar de rol van schoonheid in onze maatschappij. 'Soms vind ik bepaalde mensen heel erg knap terwijl zij helemaal niet zo tevreden over zichzelf zijn. Andersom ken ik veel mensen die misschien niet ‘gangbaar knap’ zijn, die een heel goed zelfbeeld hebben.' Anna geeft toe zelfbeeld vaak aan uiterlijk te koppelen. Maar bestaat er überhaupt een verband tussen beide?

Het zelfbeeld is de manier waarop iemand naar zichzelf kijkt. Dat ontstaat niet van de ene op de andere dag, maar ontwikkelt zich in de loop van je leven door de omgeving waarin je opgroeit, de ervaringen die je meemaakt en de mensen om je heen. Dat beeld kan positief zijn, maar ook negatief. Welke van de twee, kan een grote invloed hebben op je dagelijks leven.

'Eigenlijk is het zelfbeeld een heel breed begrip', volgens psychiater Nienke Vulink. Daarom richt zij zich liever op één onderdeel ervan: het lichaamsbeeld. Dat ontstaat al op jonge leeftijd. Een tweejarige peuter herkent zichzelf al in de spiegel. Het kind kan zich daarmee onderscheiden van anderen. Op latere leeftijd, tijdens de adolescentie, ontwikkelt dit zich verder, wanneer het lichaam verandert.

‘Je wordt uitgedaagd, je wordt vergeleken met anderen en je gaat jezelf vergelijken met anderen. Daarin is een positief lichaamsbeeld essentieel. Dat wordt geassocieerd met zelfvertrouwen en dat is weer essentieel voor een gezonde en normale ontwikkeling.’  

Niemand wordt met een bepaald zelfbeeld geboren – dit ontwikkel je gaandeweg. ‘Het zelfbeeld is eigenlijk een optelsom van de ervaringen die je hebt met andere mensen', aldus hoogleraar psychologie Liesbeth Woertman. 'Dus: hoe andere mensen naar jou kijken.’

De ontwikkeling van dat zelfbeeld begint volgens Woertman al heel vroeg. Als je je als baby gekoesterd voelt, en voelt dat er van je wordt gehouden, dan ontwikkel je een positief zelfbeeld. Kinderen die in een minder goede omgeving opgroeien hebben onveiligheid als basis voor hun zelfbeeld. ‘Stel dat die kinderen biologisch allebei even mooi zouden zijn: dan durf ik te voorspellen dat degene die zich geliefd voelt zichzelf veel mooier vindt dan de ander.’

Uiterlijk speelt een grote rol in hoe we over onszelf denken. ‘Als we het hebben over zelfbeeld dan hebben we het vaak over de positiviteit van jezelf’, volgens promovenda Laura van der Aar. ‘De mate waarin je positief nadenkt over jezelf. Uit onderzoek blijkt dat voor bijna iedereen hoe mensen denken over hun uiterlijk de beste voorspelling is voor het zelfvertrouwen.’

Het feit dat het uiterlijk zo belangrijk is heeft volgens Van der Aar met een aantal aspecten te maken. Uiterlijk is namelijk altijd aanwezig, en daarbij speelt het tevens een grote rol in de westerse cultuur. ‘Dat zie je ook in de media. Er wordt van je verwacht dat je er op een bepaalde manier uitziet.’

Om het zelfbeeld onder de loep te nemen voert Woertman een test uit. Een forensisch tekenaar gaat blind drie dames tekenen. Dit doet ze aan de hand van een beschrijving die de vrouwen van zichzelf geven. Vervolgens wordt dit nogmaals herhaald. Ditmaal omschrijven de vrouwen elkaar. En wat blijkt: de vrouwen zijn veel te streng voor zichzelf.

‘Vrouwen zijn zelf hun grootste beul. Ze zijn veel negatiever over zichzelf in vergelijking met hoe andere mensen naar hen kijken. Ze leggen de lat voor zichzelf veel te hoog. Zo hoog dat je er nooit aan kan tippen.’ Opvallend genoeg merkt Woertman op dat juist vrouwen die al heel mooi zijn, het zichzelf het allermoeilijkste maken. ‘De 9,5-en willen graag een 10 zijn.’

• Let op hoe je tegen jezelf praat
  Merk je dat je jezelf voortdurend naar beneden haalt? Probeer die gedachten dan stap voor stap om te buigen. Niet door alles ineens positief te maken, maar door realistischer en vriendelijker naar jezelf te kijken. Soms helpt het om jezelf bewust een halt toe te roepen als je weer in een negatieve gedachtestroom belandt.

• Kies je omgeving bewust
  Je zelfbeeld wordt voor een groot deel gevormd door de mensen om je heen. Omring je met mensen die je steunen in plaats van afbreken, geeft Woertman mee: ‘Heb je een partner die de hele tijd over jouw uiterlijk mekkert of vrienden die jou afbreken, dan zou ik zeggen: meteen buiten de deur zetten. Want dat is enorm slecht voor je zelfbeeld.’

• Richt je niet alleen op hoe je eruitziet, maar ook op wat je lichaam voor je doet
  Misschien baal je van je benen, maar die brengen je wel overal naartoe. Door meer aandacht te geven aan de functie in plaats van het uiterlijk, kun je op een andere manier jezelf leren waarderen.

• Versterk ook je innerlijke zelfbeeld
  Je bent meer dan je uiterlijk. Sta stil bij eigenschappen die je waardevol maken als mens: ben je zorgzaam, grappig, creatief, loyaal? Maak desnoods een lijstje van eigenschappen waar je trots op bent. Of vraag mensen die je vertrouwt wat ze in jou waarderen.

• Vergelijk jezelf minder met anderen
  Vooral op sociale media zie je vaak alleen de mooiste, succesvolste kanten van mensen. Probeer jezelf daar niet voortdurend aan te spiegelen – het is geen eerlijke vergelijking, en het zegt niets over jouw waarde.