Artsen op social media: Waar ligt de grens tussen medisch advies en reclame?

Steeds vaker duiken ze op in je tijdlijn: artsen die tips geven over gezondheid, voeding of leefstijl. Maar achter die adviezen schuilt soms een verdienmodel. Supermarktketens, cosmeticamerken, supplementenmerken en voedingsbedrijven zetten artsen in als influencers (oftewel ‘medfluencers’). Hoe onafhankelijk is het advies nog als er commerciële belangen meespelen?

Albert Heijn haalde onlangs twee huisartsen aan boord als officiële ‘leefstijlexperts’. Hun tips verschijnen in folders en online campagnes. Op diezelfde plekken adverteert de supermarkt met producten, waaronder huismerksupplementen. Critici noemen dit misleidend. Wat oogt als onafhankelijk medisch advies, is in feite marketing.

Veel artsen begeven zich juist op social media om desinformatie tegen te gaan. Maar door commerciële samenwerkingen komt dit in het geding.

Michael Hameleers van de UvA, gespecialiseerd desinformatie, vertelt dat veel mensen al wantrouwen hebben richting de reguliere zorg: “Als juist artsen commerciële boodschappen verspreiden, kan dat dat wantrouwen versterken en mensen vatbaarder maken voor desinformatie.”

Marketingdeskundige Bart Meerdink spreekt over het witte jassen-effect: “Een arts is een autoriteit, die witte jas geloven mensen sneller. Die geloofwaardigheid is aantrekkelijk voor bedrijven die consumenten willen bereiken.”

Artsen mogen commerciële samenwerkingen aangaan, maar moeten zich daarbij houden aan de gedragscode van de KNMG (de landelijke artsenfederatie). Dat betekent het beroepsgeheim respecteren, zich in publieke uitingen beperken tot hun eigen expertise en belangenverstrengeling vermijden door transparant te zijn over nevenactiviteiten. Dergelijke samenwerkingen kunnen namelijk de schijn van belangenverstrengeling oproepen en het vertrouwen in onafhankelijk medisch advies ondermijnen.

Overtredingen kunnen leiden tot stevige maatregelen, variërend van een collegiaal gesprek tot een tuchtzaak of optreden van de inspectie.

Hoogleraar gezondheidsrecht Martin Buijsen vindt commerciële samenwerkingen van artsen per definitie fout: “Waarom zou iemand betaald moeten worden om te zeggen dat groente gezond is? Het is niet strafbaar, maar het devalueert je beroep zodra je je leent voor productreclame. In principe gaat het dan om een advertentie en niet om onafhankelijk medisch advies.”

Hij wijst erop dat er in Nederland niet voor niets een verbod is op geneesmiddelenreclame door artsen. Gunstbetoning is uit den boze. Op sociale media ontbreekt zo’n duidelijke grens: “Elke verdenking van belangenverstrengeling moet je zien te voorkomen. Misschien moet de beroepsgroep zelfs besluiten dat artsen zich helemaal niet moeten inlaten met commerciële samenwerkingen. Transparantie is belangrijk, maar niet altijd voldoende.”

Zelfs zonder commerciële samenwerkingen kunnen artsen online flinke schade aanrichten. Zo zijn individuele artsen volgens Buijsen niet immuun voor het geven van verkeerde adviezen op sociale media: ”Soms gaat het niet eens om bewuste desinformatie, maar om misinformatie. Dat zijn adviezen waar een arts zelf in gelooft, maar die wetenschappelijk niet bewezen zijn. Ook dat kan schadelijk zijn.”

Zijn boodschap is duidelijk. Patiënten moeten hun medische informatie niet van sociale media halen en artsen zouden meer gebruik moeten maken van bestaande betrouwbare kanalen. Individuele artsen op Instagram hebben vaak de beste intenties, maar kunnen onbedoeld toch schade veroorzaken.