Grote zorgen om lange wachttijden in de geestelijke gezondheidszorg

De gevolgen van de wachttijden in de geestelijke gezondheidszorg zijn groot. Niet alleen verergeren de klachten van de meeste patiënten tijdens het wachten, maar het maakt hun behandeling ook complexer. Op dit moment wachten meer dan 100.000 mensen op hulp. Stichting Recht op GGZ stelt staatssecretaris Vincent Karremans (VVD) aansprakelijk voor de te lange wachtlijsten. De staatssecretaris kwam deze week met een plan om wachttijden terug te dringen.

Het probleem van wachtlijsten in de GGZ is niet nieuw. Kassa besteedde er de afgelopen jaren meerdere keren aandacht aan.

Al in 2017 zei toenmalig directeur Marjan ter Avest van Stichting MIND (de landelijke koepelvereniging van, voor én door cliënten- en familieorganisaties in de geestelijke gezondheidszorg) in een uitzending van Kassa: "Als je je eens zou bedenken dat dit gebeurt met mensen met kanker, dat ze twee jaar zouden moeten wachten voor ze een behandeling kunnen krijgen, dan zou het land te klein zijn."

De situatie lijkt anno 2025 helaas niet echt verbeterd. De huidige directeur van MIND Dienke Bos ziet dat de problemen niet zijn afgenomen, maar dat ze juist zijn toegenomen: “Meer dan 110.000 mensen wachten op ggz en de wachttijden zijn nog altijd te lang. De inspraak is gebrekkig en hulp is versnipperd. Dwang wordt nog te vaak toegepast. Ondanks talloze akkoorden, afspraken, beleidsplannen en werkagenda’s trekken cliënten en hun naasten aan het kortste eind.”

Ze vervolgt: “De wachttijden voor behandeling en beschermd wonen in de ggz overschrijden de afgesproken Treeknorm en lopen op. Mensen met complexe en meervoudige problemen moeten vaak extreem lang wachten op hulp. Door verkeerde financiële prikkels worden bepaalde groepen zelfs geweerd”.

Manon Kleijweg is psychiater en tevens één van de initiatiefnemers van de stichting Recht op GGZ. Zij maakt zich ook al jaren druk over deze problematiek.

Kleijweg vertelt: "Tijdens mijn werk bij een grote ggz-instelling merkte ik dat het aanbod voor de allerziekste groep patiënten almaar werd ingekrompen en afgestoten. Ik vroeg me af: 'Hoe kan dat nou? Ik ben als psychiater juist voor die groep mensen die er het ernstigst aan toe is'. Toen begon ik te zoeken naar wat hierachter zat, en het bleek gewoon een geldkwestie te zijn. Zorgverzekeraars lijden verlies op de patiënten die er het ernstigst aan toe zijn, en om dat verlies te beperken, kopen ze gewoon heel weinig van dat type zorg in."

En, zo zegt ze: "We hebben met de minister gesproken, met de zorgverzekeraars, de Nederlandse Zorgautoriteit, hebben deelgenomen aan een rondetafelgesprek met Tweede Kamerleden. Maar sindsdien is er echt helemaal niets veranderd. Dus dan zit er eigenlijk niets anders op dan de staat aan te klagen."

Jan Koen Sluijs en Bob van der Kamp van Coupry Advocaten pakken de handschoen op en sturen een aansprakelijkheidstelling aan staatssecretaris Karremans.

Advocaat Bob van der Kamp licht het toe: "De staat is verantwoordelijk voor de wachttijden. De staat weet al sinds 2017 dat de wachttijden op zeer structurele schaal ver de 14 weken overschrijden. Binnen de volwassen (specialistische) ggz moeten patiënten nog steeds extreem lang wachten op intake/diagnostiek en behandeling."

Het Trimbos Instituut heeft onlangs het rapport 'GGZ in de knel' gepresenteerd, waarin zij aangeeft dat kortere wachttijden resulteren in betere behandelresultaten, terwijl langere wachttijden leiden tot directe gezondheidsproblemen en een grotere kans op behandelingsmislukking en terugval.

Verschillende gezaghebbende instanties – waaronder het RIVM, de Rekenkamer, de IGJ, de NZa en andere betrokken partijen – hebben zich hierover uitgesproken. Van der Kamp: "Het probleem is erkend; nu is het aan ons om een oplossing te vinden."

Recht op leven en recht op zorg zijn vastgelegd in mensenverdragen. Volgens de advocaat verplicht dat de overheid om in te grijpen als er sprake van een onmiddellijk gezondheidsrisico voor de burgers.

Uit een rapport van De Algemene Rekenkamer blijkt dat een investering van bijvoorbeeld 30 miljoen euro direct effect zal hebben en kan bijdragen aan het verkorten van wachtlijsten en extreem lange wachttijden.

Bob van der Kamp: "Juist het structurele en langdurige karakter van de wachtlijstproblematiek maakt dat de Staat zich niet langer achter verantwoordelijkheden van andere partijen kan schuilen. De Staat moet immers de juiste randvoorwaarden formuleren en zorginfrastructuur garanderen waarbinnen die veldpartijen rechtens juist, tijdig en volledig kunnen handelen".

Advocatenkantoor Coupry komt dan ook op korte termijn met een dagvaarding.

Staatssecretaris Karremans van Jeugd, Preventie en Sport erkent de problemen met de wachttijden in de ggz en kwam deze week met een actieprogramma mentale gezondheid en ggz. Karremans zegt: "De geestelijke gezondheidszorg barst uit z’n voegen, nog nooit deden we als land met zo velen een beroep op de ggz en nooit eerder gaven we zo veel geld uit".

Eén van zijn oplossingen is om minder geld uit te geven aan lichte mentale problematiek, zodat er meer zorg overblijft voor mensen die het écht nodig hebben. Het doel van de staatssecretaris is om in 2028, iedereen binnen de Treeknorm van 14 weken geholpen wordt, zeker mensen met een complexe zorgvraag.

Tweede Kamerlid Lisa Westerveld (GroenLinks-PvdA) vindt dat het actieprogramma niet ver genoeg gaat. Ze wil dat de staatssecretaris véél duidelijker maakt welke stappen hij precies gaat zetten, en daarbij ook aangeeft wanneer en of hij er geld voor vrijmaakt. Zodat de Kamer kan controleren of dit echt gebeurt en de doelen worden bereikt.

Want, zegt ze: "Aan mooie woorden alleen hebben mensen op de wachtlijst niets."

Stichting MIND, de Nederlandse ggz (deNLggz), het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) en de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP) hebben de krachten gebundeld om samen te werken aan een perspectief op een mentaal gezonder 2035.