Samenleven met de rat in de stad

De hoofdstad is met zijn grachten, kanalen, parken, oude huizen en stadsbewoners een perfecte plek voor de bruine rat. Veel voedsel, plekken om te nestelen en ook niet al te veel vijanden. Want roofdieren zoals de wezel komen niet al te veel voor in de stad.

De ratten maken een holenstelsel langs het water in de oevers of bij de wortels van bomen. Voedsel halen ze op straat, ze gaan af op zwerfvuil en huisafval. Dus de bruine rat is er mede dankzij de mens.  

De stad is dus een aantrekkelijke plek voor de bruine rat. Uit recent onderzoek blijkt dat steden met grootschalig groen een mindere toename van ratten zien. Dat heeft te maken met het feit dat groen verkoelend werkt en dat er op die plekken ook minder afval is dan waar mensen wonen.

Maar niet al het groen schijnt goed te zijn. Struikjes en geveltuintjes, kleinschalig groen, schijnt juist ratten aan te trekken. En de opwarming van de stad werkt ook meer ratten in de hand. Hoe warmer, hoe makkelijker ratten overleven.

Bruine ratten hebben een slecht imago. Ze worden ook wel rioolratten genoemd. Men vindt ze vies, onaangenaam, onhygiënisch, eng. De rat wordt vaak geassocieerd met de pest. Maar de verspreider van die ziekte in de zeventiende eeuw was niet de bruine rat, maar de zwarte rat. De pest werd waarschijnlijk verspreid via vlooien op de dieren. De zwarte rat komt momenteel voornamelijk in het zuiden voor, bij intensieve veehouderij.

Het is de bruine rat die de zwarte rat verjaagd heeft. In die zin mogen we de bruine rat wel dankbaar zijn, aldus onderzoeker knaagdierbeheersing Maite van Gerwen. Maar ook deze rat kan ziektes verspreiden. De voornaamste is de ziekte van Well.

Als er contact is met de poep en de urine van de bruine rat, kan de mens die ziekte krijgen. Dit wordt vaak verspreid door het water. Als je in datzelfde water zwemt, en je hebt een wondje, dan kun je die ziekte van Well eventueel krijgen. Per jaar zijn er maar 30 tot 50 mensen die serieus ziek worden van de bruine rat, waarvan een deel het heeft opgelopen in het buitenland.  

Het zijn opportunistische dieren die overal kunnen leven. Het is daardoor ook een van de meest succesvolle zoogdieren ter wereld. Ze komen overal voor, behalve in de arctische gebieden. Het zijn slimme dieren, leven in familieverbanden, kunnen zich overal aanpassen.

En ze leven dus op plekken waar de mens ook leeft. Wij mensen denken vaak dat we van ze af kunnen komen door ze te doden. Dat gebeurt al sinds de mens en rat samen moeten leven. Maar we moeten ook onze eigen rol te bekijken, aldus Van Gerwen. Als wij voedsel aanbieden door afval achter te laten, en ze ondertussen ook willen bestrijden, zijn we best tegenstrijdig bezig.

De onderzoeker vindt het interessant om te kijken in welke mate de rat wel geaccepteerd wordt. Wanneer is iets overlast? In haar proefschrift gaat ze kijken of mensen kunnen aangeven waar de ratten wel en niet mogen zijn. Ze wil mensen aanzetten om na te denken hoe ze kunnen samenleven in de stad met de bruine rat, zonder conflict.  

Kijk zondag 6 april 2025 om 19.25 uur op NPO2 naar de uitzending over Amsterdam.