Socialisme: wat betekent dat precies?

Zonder socialisme zouden jouw werkdagen veel langer zijn. Waarom is dat zo? En wat betekent socialisme precies?

De meeste mensen werken – uitzonderingen daargelaten – gewoon tijdens kantooruren: de welbekende nine-to-five. Maar in de achttiende en negentiende eeuw is dat voor arbeiders ondenkbaar. Ze maken dagen van twaalf tot veertien uur, zwoegend in fabrieken onder onveilige en onhygiënische omstandigheden. Pauzes krijgen ze amper. En dat allemaal voor een hongerloon, terwijl de fabriekseigenaren steeds rijker worden. In die periode komt het socialisme op: een stroming die opstaat voor de rechten van arbeiders.

‘Socialisme is een politiek-maatschappelijke stroming die zich inzet voor een eerlijke verdeling van macht, geld en goederen’, legt Juan Visser uit in een video van De Marker. Volgens het socialisme is iedereen gelijk: een fabrieksarbeider verdient dus dezelfde rechten als een fabriekseigenaar.

Omdat het verschil tussen arm en rijk in die tijd extreem groot is, slaan socialistische ideeën snel aan bij de arbeidersklasse. De belofte van eerlijkere lonen, kortere werkdagen en betere leefomstandigheden spreekt hen aan. In landen als Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk ontstaan vakbonden en arbeiderspartijen. In Nederland richt men in 1894 de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) op, een voorloper van de latere PvdA.

Tegelijkertijd overheerst in veel landen het liberalisme, een stroming die vindt dat de overheid zich zo min mogelijk moet bemoeien met de economie en dus ook niet met arbeidsomstandigheden. Wetgeving tegen kinderarbeid, extreem lange werkdagen of gevaarlijke werkomstandigheden komt daardoor lange tijd niet van de grond.

Toch weten arbeiders, mede door stakingen en demonstraties, uiteindelijk verbeteringen af te dwingen. In Duitsland zet kanselier Otto von Bismarck in de jaren 1880 de eerste stappen richting sociale verzekeringen. In Nederland voert men aan het eind van de 19e eeuw de eerste Arbeidswet in, die nachtarbeid voor vrouwen en kinderen verbiedt. En de opvolger daarvan – de huidige Arbeidstijdenwet – zorgt ervoor dat jij tegenwoordig niet meer vijf dagen per week werkdagen van twaalf uur hoeft te maken.

Gelijkheid betekent voor socialisten tegenwoordig meer dan alleen een eerlijk loon: het gaat ook om gelijke toegang tot onderwijs, zorg en politieke invloed. Socialisten geloven dat de samenleving beter functioneert als niet een kleine groep de macht en rijkdom in handen heeft, maar als die eerlijker wordt verdeeld. Daarom pleiten ze vaak voor sterke vakbonden, goede sociale voorzieningen en inspraak voor iedereen.

‘Naast de strijd tegen uitbuiting, vechten socialisten tegen genderongelijkheid en onderdrukking van etnische minderheden', aldus Juan. Ook klimaatgerechtigheid staat hoog op de agenda: socialisten zien hoe economische ongelijkheid en milieuproblemen vaak hand in hand gaan. Of het nu gaat om betaalbare huisvesting, een hoger minimumloon of gratis ov voor jongeren: veel socialistische partijen en bewegingen zetten zich in voor een samenleving waarin niet winst, maar mensen centraal staan. 'Tegenhangers van het socialisme vinden onder andere dat de stroming hun economische en individuele vrijheid te veel in zou perken', zegt Juan.

Vandaag de dag heb je in Nederland de Socialistische Partij (SP) en de Partij van de Arbeid (PvdA) die socialistische waarden hebben. Deze partijen zetten zich in voor betaalbare zorg, een hoger minimumloon en meer zeggenschap voor huurders en werknemers.