Hoe herken je een narcist? En is dat wel zo makkelijk?

Een simpele vraag zou voldoende moeten zijn om te achterhalen of iemand een narcist is of niet. Hoe zit dat?

‘Ben jij een narcist?’ Simpelweg het stellen van die vraag zou het onderscheid tussen narcisten en niet-narcisten duidelijk moeten maken, volgens wetenschappelijke website Scientias. Maar klopt dat wel?

Het is een beetje kort door de bocht, volgens narcismecoach Nelly De Keye. ‘Het klopt dat je met die vraag een narcist kunt ontmaskeren, op voorwaarde dat het een openlijke narcist is. Dat is iemand die daarvoor uitkomt; een voorbeeld daarvan is Donald Trump – die vindt zichzelf geweldig en zal er ook geen problemen mee hebben als iemand hem narcistisch noemt. Maar de vraag klopt niet als je het hebt over verborgen narcisme. Want aan verborgen narcisten, daar zie je niks aan. Die gedragen zich ook niet direct narcistisch.’

Narcisme is een ‘hele ernstige stoornis’, legt De Keye uit bij De Nieuws BV. ‘Iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis is iemand die in een fantasiewereld leeft; een wereld die hij zelf gecreëerd heeft om de werkelijkheid te ontvluchten omdat hij de pijnlijke realiteit eigenlijk niet aankan. Hij doet dat alleen maar om bewondering en aandacht te krijgen. Hij laat nooit zijn echte ik zijn.’

Er moet duidelijk onderscheid gemaakt worden tussen echte narcisten en mensen met enkel narcistisch gedrag of narcistische trekjes. Het woord ‘narcist’ wordt, volgens De Keye, te makkelijk en te regelmatig gebruikt. ‘Het wordt gebruikt als scheldwoord en door mensen die totaal geen idee hebben waar ze het over hebben. (…) als je zomaar iemand beschuldigt van narcisme, dan is het wel erg zwaar.’

Narcisme draait niet alleen om ijdelheid of jezelf geweldig vinden. Bij een narcistische persoonlijkheidsstoornis is er meer aan de hand. Veelvoorkomende kenmerken zijn:

• Een overdreven gevoel van jezelf belangrijk vinden
  
• Prestaties of talenten groter maken dan ze zijn
  
• Veel fantaseren over succes, macht, schoonheid of de perfecte liefde
  
• Een verheerlijkt zelfbeeld
  
• Altijd op zoek zijn naar aandacht en bewondering
  
• Van mening zijn dat anderen zich aan jou moeten aanpassen
  
• Weinig inlevingsvermogen in anderen
  
• Anderen gebruiken om te krijgen wat je wilt
  
• Snel jaloers zijn of denken dat anderen jaloers zijn op jou

Niet iedereen met één of twee van deze trekjes is meteen een narcist. Alleen een professional (een psycholoog of psychiater) kan de diagnose narcisme stellen.

In 2020 sprak Jurre Geluk in Jurre’s Date met Daniël, die daar openhartig vertelde over zijn narcistische persoonlijkheidsstoornis. ‘Het is een worsteling iedere dag’, aldus Daniël. ‘Dat vind ik soms wel heel erg verdrietig, echt heel pijnlijk. Omdat wat je echt voelt, dat is het verdriet en eenzaamheid. En tegelijkertijd wil je laten zien: ik ben er. Ik denk dat, vooral als ik voor mezelf spreek, het heel erg eenzaam is. Omdat het moeilijk is om jezelf, je ware ik te tonen. In tegenstelling van wat je laat zien.’

In relaties is dat niet makkelijk, legt hij uit. ‘Met mijn stoornis probeer je iemand te overwinnen. En op een gegeven moment, als diegene het toegeeft - van: oké, ik wil met jou in een relatie - dan heb je dus eigenlijk gewonnen. Op dat moment begint eigenlijk de soort van aftakeling.’

‘Daar voedde ik mezelf mee’, vertelt hij over het pijn doen van anderen. ‘Als iemand er echt boos om werd of dat heel vervelend vond, dan was dat voor mij juist een kracht. Dat ik dacht: oké, het is me gelukt om diegene te vernederen of naar beneden te halen.’

Toen hij de diagnose kreeg, voelde dat voor hem als een opluchting. ‘Ik was eigenlijk heel blij. Ik weet nog dat hij de diagnose dropte en dat ik zoiets had van: hè hè, eindelijk. Ik kan hulp zoeken, gepaste hulp.’